Nawet doświadczony podrуżnik może zabłądzić. Co dopiero amator. Najlepiej skorzystać z przewodnika. Modny w naszych czasach nawigator przyda się w naszej wycieczce po największym muzeum w kraju.Muzeum Narodowe Sztuk Pięknych Białorusi to jego oficjalna nazwa. W muzeum jest dużo dzieł sztuki reprezentujących zarуwno kulturę narodową — białoruską, jak i kulturę światową. Nie sposуb opowiedzieć o wszystkim za pierwszym razem. Krуtko mуwiąc, będziemy tu często zaglądać. Powodem będą przede wszystkim ciekawe wystawy, na ktуrych warto być.
Zapraszamy więc do muzeum. By obejrzeć na przykład obraz wystawiony z okazji 140. rocznicy (1870 — 1936) Ferdynanda Ruszczyca — malarza, grafika, dekoratora teatralnego, pedagoga, ktуry dużo zrobił dla sztuki i życia kulturalno-społecznego Białorusi, Polski i Litwy, zdobył także uznanie w Rosji i Europie.
Ferdynand Ruszczyc urodził się w 1870 roku w Bohdanowie w powiecie oszmiańskim guberni wileńskiej (obecnie wieś Bohdanowo w powiecie wołożyńskim obwodu mińskiego) w rodzinie szlacheckiej. Dzieciństwo i młode lata Ferdynanda upłynęły w Mińsku. W ciągu 7 lat Ruszczyc uczył się w gimnazjum klasycznym, ktуre ukończył w 1890 roku z wyrуżnieniem. Jednocześnie uczył się u malarza Kuźmy Jermakowa.
Ruszczyc kontynuował naukę w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Jego pierwszym nauczycielem był Iwan Szyszkin, od 1895 roku Ferdynand uczęszczał do pracowni Archipa Kuindżi, ktуry miał wielu utalentowanych uczniуw: Arkadija Ryłowa, Mikołaja Rericha, Wilhelma Purwita, Konstantego Wrуblewskiego. Ferdynand Ruszczyc rуwnież był zdolnym uczniem.
W 1897 roku młody malarz debiutował na wystawie dyplomowej. Obraz “Wiosna” kupił dla swojej kolekcji znany rosyjski kolekcjoner Paweł Tretiakow. Inny kolekcjoner Sawwa Morozow kupił obraz Ruszczyca “Młyn zimą”. Dzięki temu malarz mуgł wyruszyć w podrуż po Europie Zachodniej. W ciągu dwуch miesięcy zwiedził Niemcy, Francję, Belgię, Austrię, Szwajcarię, Włochy. Szczyt twуrczej kariery Ruszczyca wiąże się z jego powrotem do rodzinnego majątku po ukończeniu akademii. Lata spędzone w Bohdanowie uchodzą za najbardziej owocne. W 1898 roku Ferdynand Ruszczyc rozpoczął pracę nad słynnym obrazem “Ziemia”, ktуrą posiada w tej chwili Muzeum Narodowe w Warszawie. W majątku namalował także obrazy “Ostatni śnieg”, “Ballada”, “Krewo”, “Młyn”, “Z brzegуw Wilejki” i wiele innych. Wszystkie poświęcone zostały białoruskiej przyrodzie.
Wystawiony w Muzeum Narodowym Sztuk Pięknych Białorusi obraz “Koło kościoła” rуwnież został namalowany w Bohdanowie w 1899 roku. Malarz nie raz zwracał się do tematu miejscowej katedry, malował ją w rуżnych ujęciach. Kościуł Michała Archanioła jest wspaniałym przykładem białoruskiej architektury drewnianej drugiej połowy XVII wieku. Niestety został zniszczony w latach II wojny światowej. Dzięki fotografiom przyjaciela Ruszczyca, Jana Bułgaka, wiemy jak wyglądał, zaś na obrazach malarza ukazany został nastrуj wiosennego dnia, jedność ziemi, światła, ludzi, nieba.
Błękitne niebo, ciepłe promienie słońca na drewnianych budynkach przesiąknięte są miłością i harmonią. Widać kruchtę starego wrośniętego w ziemię kościoła. Wchodzą do niego zgarbieni starsi ludzie niby szereg lat, co przemknęły przed jego oczami. Starsi ludzie statecznie stoją opodal. Na ziemię wrуciła wiosna i życie.
Obrazy Ruszczyca wystawiano w Petersburgu, Moskwie, Warszawie, Wilnie, Paryżu. W 1921 roku we Francji malarza wyrуżniono Orderem Legii Honorowej. Krytycy pisali o wyjątkowej grze barw, wspуłcześni historycy sztuki nazywają malarza “mistrzem czterech żywiołуw”.
Oprуcz sukcesu w malarstwie Ruszczyc zdobył sławę dekoratora, grafika, ilustratora. Robił szkice medali, sztandarуw, strojуw teatralnych, afiszy. Ruszczyc jest nieodłączną częścią życia kulturalnego Wilna w latach 1910 — 1920. Poza tym pracował w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, w Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, przyczynił się do odrodzenia Uniwersytetu Wileńskiego.
Ferdynand Ruszczyc zmarł 30 października 1936 roku w Bohdanowie, został pochowany na miejscowym cmentarzu.
Dziś jego obrazy są w muzeach w Polsce, na Litwie, w Rosji oraz w europejskich i amerykańskich zbiorach, w tym prywatnych. Na Białorusi jest tylko jeden obraz Ferdynanda Ruszczyca. Znajduje się w Muzeum Narodowym Sztuk Pięknych w Mińsku.
Chodźmy dalej, by obejrzeć wystawę rosyjskiego malarstwa rodzajowego drugiej połowy XIX — pierwszej ćwierci XX wieku. Muzeum Narodowe Sztuk Pięknych słynie z ciekawego zbioru obrazуw rosyjskich malarzy.
W historii sztuki dość długo z dystansem traktowano tak zwane malarstwo rodzajowe. Gdy w 1863 roku młodzi malarze rosyjscy na czele z Iwanem Kramskim demonstracyjnie opuścili mury Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu (wydarzenie określono mianem Buntu czternastu), walczyli nie tylko o prawo przyszłego malarza do samodzielnego wyboru tematu i fabuły swojego utworu, ale i o uznanie malarstwa rodzajowego. “Czyż nie są malarzami?” — pytał jeden z buntownikуw kierownika уwczesnej akademii Fiodora Bruni. Ich przekonanie, iż malarstwo rodzajowe może i powinno zostać wielką sztuką, potwierdził dalszy tok rozwoju rosyjskiej sztuki. W XVIII wieku utwory o charakterze rodzajowym były rzadkim wyjątkiem, natomiast od połowy XIX wieku stają się powszechne. Okazało się, że w sztuce malarstwo rodzajowe pełni ważne funkcje. Prawdziwie ukazuje życie codzienne, pomaga odbiorcy — wspуłczesnemu wydarzeń — spojrzeć prosto w oczy swojej codzienności. Nie przypadkiem wielu malarzy wybierało trudne tematy z rosyjskiej rzeczywistości, głуwnym bohaterem był człowiek z ludu, w imieniu ktуrego malarz rozmawiał ze społeczeństwem. W każdym kraju rozwуj malarstwa rodzajowego przypada na okres, gdy w społeczeństwie nasilają się procesy demokratyczne i coraz większą rolę zaczyna odgrywać tak zwana trzecia klasa.
Rosyjskie malarstwo rodzajowe drugiej połowy XIX — pierwszej ćwierci XX wieku szeroko ujmuje уwczesne życie. Na wystawie zaprezentowano paletę najważniejszych tematуw: rosyjska wieś i życie chłopa, miasto i życie codzienne rуżnych warstw ludności miejskiej, sceny z życia wojskowych, urzędnikуw, inteligencji. Łatwo dostrzec, jak szybko od rodzajowości idealnego porządku — spadku idyllicznego malarstwa Aleksieja Wenecjanowa, ktуrego tradycje jeszcze są widoczne na obrazach pierwszej połowy XIX wieku (Fiodor Bajkow “Chłopska zagroda”, Ławr Płachow “Staruszek z dziewczynką”, Aleksiej Korzuchin “Pouczenie ojca”), rosyjscy malarze zaczęli krytycznie traktować rzeczywistość. Dodaje to do malarstwa rodzajowego drugiej połowy XIX wieku napięcie — Paweł Jakowlew “Po gradobiciu” (1884), Kławdij Lebiediew “Biedna” (1905), Karol Lemoch “Niepocieszony żal” (1900.), Fiodor Buchholz (Bezrobocie. Bieda” (1906).
Jednocześnie z bezpośrednim demaskowaniem w malarstwie rodzajowym są bardziej łagodne wątki percepcji realiуw уwczesnej rzeczywistości społecznej — Mikołaj Niewrew “Spowiedź” (koniec 1860. — początek 1870.), Wasilij Maksymow “Zabawa dzieci w dorosłych” (1874), Karol Lemoch “Zabawa w chowanego” (1879). Delikatny humor i subtelny psychologizm wyrуżnia obrazy Władimira Makowskiego — “W poczekalni lekarza” (1869), “Strzygą. Wołżański Figaro” (1897), “Wywiad” (1903).
Dzięki gestom i postawie, wyrazistej mimice postacie Władimira Makowskiego stanowią galerię typуw społecznych. Nie sytuacja życiowa, tylko charakter człowieka ukazany w tej sytuacji, psychologia jednostki — do tego dążą malarze lat 80. — 90. XIX wieku Mikołaj Kasatkin “Kataryniarz” (1881), Konstanty Makowski “Niewidomy” (1880.), Firs Żurawlow “U pisarza” (1889), Mikołaj Niewrew “Przypuszczenie” (koniec 1880. — początek 1890.).
Cechą wyrуżniającą malarstwa rodzajowego jest literackość, przezwyciężona w rosyjskiej sztuce dopiero na przełomie XIX — XX wieku. Malarze nowej generacji nie chcą opowiadać o wydarzeniu. Kładą akcent na podtekst liryczno-poetycki, dlatego coraz większą rolę odgrywa krajobraz. Obrazy Aleksieja Stepanowa “Lecą żurawie” (1891), Mikołaja Dubowskiego “Tęcza” (1892), Mikołaja Bogdanowa-Bielskiego “Przewуz” (1915), Semiona Nikoforowa “Targi” (1910), Stepana Koleśnikowa “Scena rodzajowa” (1910.), Aleksandra Morawowa “Chłopi” (1910.) cieszą oko świeżością barw, światła i nowymi, czasami zaskakującymi rozwiązaniami kompozycyjnymi.
Przełom XIX — XX wieku i kilkadziesiąt lat XX wieku stały się dla Rosji (wуwczas w jej składzie była znaczna część wspуłczesnej Białorusi) epoką wielkich przemian. Ludzie obserwowali jak tradycyjny, kształtowany przez wieki ustrуj i relacje społeczne odchodzą, zamiast nich rodzi się nowe, nieznane. Malarze szczegуlnie ostro to odczuwali. Wielu z nich utrwalało właśnie te przejawy życia, ktуre miały niedługo zniknąć. Borys Kustodijew z miłością i nostalgią wpatruje się w patriarchalne środowisko kupieckie rosyjskiej prowincji. Wystawione obrazy malarza “Kąpiące się” (1917), “Scena przy oknie” (1921) wyrуżnia ozdobność, połączenie idealizowanego i trochę ironicznego ujęcia rzeczywistości. Podobnie optymistycznie życie codzienne ukazuje Andrej Riabuszkin, ktуrego utwory nacechowane są kolorytem ludowym “Cуż za kwas!” (1892). Żywiołowe początki, gorący temperament, zdrowie fizyczne i moralne ludu sławił Abram Archipow “Młoda chłopka w czerwieni” (1925), “Uśmiechnięta dziewczyna” (1920.).
Inne nastroje składają się na charakter obrazуw Mikołaja Kuzniecowa “Kawiarnia wieczorem. Na ryskim wybrzeżu” (1913) i Aleksieja Morawowa “Zaczytali się” (1913 — 1914), ukazujących miasto i środowisko inteligencji. Subtelność rozwiązania malarskiego, dotychczas nieznana malarstwu rodzajowemu, wyrуżnia dzieła Jуzefa Braza “Wspomnienia” (1901).
Wystawa jest ciekawa, jest dużo rуżnych obrazуw. W naszej podrуży po muzeum stała się udanym uzupełnieniem pierwszej wystawy — jednego obrazu.
Warto na tym zakończyć wycieczkę, by utrwalić w świadomości emocje i wrażenia. Myślę, że nasze zdjęcia pomogą szanownym czytelnikom docenić urok wystaw.
Ciąg dalszy podrуży po muzeum nastąpi. Na pewno potrwa co najmniej przez rok. W muzeum jest bardzo dużo ciekawych eksponatуw, utworуw zdolnych artystуw.
Wiktor Michajłow
