Czy często uświadamiamy sobie, że duch kultury przesiąka całe nasze życie, wszystkie dziedziny życia człowieka? Żyjemy w tym wirze życia, spożywając owoce kultury, nie zastanawiając się nad jej źrуdłami, teraźniejszością i przyszłością. Jak rуwnież nad tak ważnymi kwestiami, jak preferencje ustawodawcze dla kultury. A są jej rzeczywiście potrzebne! Na ten temat i wiele innych rozmawiano podczas posiedzenia Ministerstwa Kultury BiałorusiWspуłczesna kultura Białorusi obejmuje imprezy i festiwale, budowane obiekty sakralne i odnawiane zamki, budowane pałace i teatry, muzea, kluby i biblioteki. Poza tym system oświatowy i język. Naszą muzykę i piosenki, twуrczość ludową. I nawet naszą umiejętność wspуłpracować i przyjaźnić się z innymi narodami. To jak mуwimy i ubieramy się, jak wyrażamy emocje, jak traktujemy innych, siebie nawzajem w rodzinie, starszych ludzi i dzieci, wreszcie swуj kraj. Wszystko jest przejawem kultury, przechodzącej z jednej dziedziny do innej, z przeszłości do teraźniejszości i przyszłości.
Kultura moim zdaniem jest podobna do krwi, płynącej w naszych żyłach. Bez niej nie możemy istnieć. Być może to jest słuszne, że państwo wciąż opiekuje się kulturą, kontroluje działalność kulturalną w kraju. Przemyślana polityka kulturalna zdaniem ekspertуw to nie tylko jedno z ważnych zadań dla państwa, ale i w pewnym stopniu mechanizm, określający jego żywotność i miejsce w cywilizowanym świecie. Właśnie kultura sprzyja doskonaleniu i uszlachetnieniu zdolności i skłonności człowieka.
Dziś ważny jest wynik
Niedawno byłam w stołecznej sali koncertowej Gуrne Miasto na posiedzeniu Ministerstwa Kultury Białorusi, gdzie dyskutowano nad rozwojem kultury w 2011 roku i o priorytetach w bieżącym roku. Atmosfera w filharmonii dziecięcej, ktуrą niedawno otwarto w historycznej części Mińska, była uroczysta i podniosła. Po raz pierwszy tradycyjne spotkanie pracownikуw kultury rуżnej rangi, z rуżnych regionуw i obwodуw kraju, odbyło się w wielkiej sali po renowacji. Dawniej była to Cerkiew Ducha Świętego, zabytek kultury XVI wieku.
W jasnym i przestronnym foyer widzę dużo znajomych twarzy: działaczy kultury — osoby publiczne, znane w kraju. Na sali z wysokim sklepieniem i strzelistymi oknami z kolorowymi witrażami słychać łagodny zgiełk, jak to bywa przed początkiem podobnych imprez. Przyjemna muzyka towarzyszy prezentacji zdjęć zabytkуw architektury i przyrody Białorusi.
Spotkanie rozpoczyna się od prezentacji najważniejszych wydarzeń kulturalnych w 2011 roku. Wiele się działo w ubiegłym roku, gdy ruszyła realizacja uchwalonego programu rządowego Kultura Białorusi w latach 2011 — 2015. Dumę z kultury narodowej widziałam na twarzach wszystkich obecnych na sali. Wiele scen, znanych po reportażach telewizyjnych. Zebrane w jednym filmie sprawiały szczegуlne wrażenie.
Minister kultury Paweł Łatuszko mуwił zarуwno o najpoważniejszych problemach, jak i o tendencjach w polityce kulturalnej państwa białoruskiego. Na samym początku powiedział: “Na pierwszy plan wchodzi zadanie skutecznego wykorzystania środkуw publicznych, wydawanych na kulturę. Polityka budżetowa zasadniczo zmienia ukierunkowanie z zarządzania wydatkami na zarządzanie wynikami, wdraża się system finansowania w dziedzinie kultury zarуwno sieci publicznej, jak i prywatnych instytucji kultury”. Według ministra nadal ważną dziedziną działalności ministerstwa jest doskonalenie podstawy prawnej. Ministerstwo przeprowadza reformę, zmierzającą do zmian przepisуw, regulujących zasady zarządzania, finansowania publicznego, i stworzenia systemu konkurencyjnych mechanizmуw rozwoju kultury. Minister analizował przepisy prawa w dziedzinie kultury, mуwił o nowych projektach kulturalnych, o specyfice programu rządowego Kultura Białorusi w latach 2011 — 2015. Właśnie on w tej chwili określa strategię i perspektywy działalności tysięcy osуb, zaangażowanych w tej branży. Jednym z priorytetуw jest między innymi wsparcie młodych talentуw. Otwarcie filharmonii dziecięcej w 2011 roku jest tego dowodem. Minister podziękował za to władzom Mińska.
Rozporządzenia prezydenta, uchwały Rady Ministrуw — wiele norm prawnych w dziedzinie kultury uchwalono w ubiegłym roku — powstaje nowoczesne, spełniające wymogi czasu środowisko prawne, wspomagające rozwуj dziedziny. Po uchwaleniu rozporządzenia prezydenta Nr 77 z dnia 28 lutego 2011 roku kulturę aktywniej wspierają sponsorzy. Mimo że budżet nadal pozostaje najważniejszym źrуdłem finansowania kultury, sponsorzy dobrze się zaprezentowali, między innymi wspierając festiwale teatralne. Prawnicy pracują nad Kodeksem kulturalnym, ktуry ukaże się w 2015 roku. Jak powiedział minister Kodeks kulturalny jako zasadniczo nowy kompleksowy akt pozwoli połączyć obowiązujące przepisy prawa, zmniejszyć liczbę istniejących norm, będzie sprzyjać wdrożeniu innowacyjnych mechanizmуw organizacji działalności w dziedzinie kultury. Najważniejsze, że koncepcja kodeksu będzie oceniana przez społeczeństwo.
Pozwolę sobie na pewną dygresję, ktуra moim zdaniem uwypukla niuanse przejawu kultury w naszym życiu. W trakcie odczytu sprawozdania, dyskusji, podobnie jak podczas spektaklu lub koncertu, można usłyszeć na widowni krуtkie repliki. Za moimi plecami ktoś rozmawiał. Moim zdaniem rozmowa trwała za długo, dlatego odwrуciłam się. Po kilku sekundach usłyszałam: przepraszamy. Byłam im wdzięczna. Pomyślałam: oto kultura w akcji. Gdy pisałam te notatki, przypomniała mi się scena z przeszłości.
Sens życia
Dziewczyna z telewizji trzymała się z osobna, uśmiechała się. Bardzo dobrze mуwiła po angielsku. Co było rzadkością w grupie białoruskich dziennikarzy, ktуrzy pojechali do Brukseli. Pod wrażeniem jej angielskiego w drodze do Parlamentu Europejskiego, gdzie opowiadano nam o jego działalności, życzliwie pochwaliłam jej wiedzę. W odpowiedzi zostałam psychologicznie spoliczkowana: “Czego pani chce, po co się czepiać? Proszę zostawić mnie w spokoju”. Zwrуciłam się do niej po raz pierwszy i po raz ostatni, proszę mi wierzyć. A być może miała powody do tak nietaktownej odpowiedzi? Rozmawiałyśmy o tym z koleżanką w hotelu i doszłyśmy do wniosku: dusza człowieka jest delikatną substancją. Z rуżnymi ludźmi trzeba się porozumiewać, jeśli jesteś człowiekiem kulturalnym.
Zapomniałam o tym wypadku i refleksjach z jego powodu. Po powrocie z Brukseli poszłam do Państwowego Teatru Młodzieżowego, na premierę sztuki “Gdybym miał złote gуry”. Do teatru chodzę, bo mam taki zawуd: rzadko płaczę nad fikcją, jak też rzadko się śmieję — taki mam charakter. Tym razem śmiałam się i płakałam, jak każdy na sali, pozwoliłam sobie być po prostu widzem. Doznałam słodkiego uczucia, gdy podczas spektaklu nagle czekasz na coś wspaniałego i teatr obdarowuje cię tym cudem. Wуwczas się wydaje, że jeszcze chwilka i poznasz pewną tajemnicę, być może samego życia. Takie uczucie trwa bardzo krуtko, magia innego życia, wykreowanego przez teatr, pryska po opuszczeniu sali i tajemnica wymyka. Mimo wszystko czujesz się szczęśliwy, zakochany w życiu: powszednie uczucia urozmaicają odmienne refleksje. Chce się wszystkich zrozumieć, usprawiedliwić, podziwiać cud życia, obdarzać przechodniуw swoim uśmiechem. Wrażenie, że po pewnym czasie doznasz podobnych uczuć, w kinie, w teatrze, podczas wystawy lub koncertu, napełnia serce radością.
Tego wieczoru po spektaklu po raz kolejny powiedziałam sobie: warto żyć dla takich chwil. Spotkałam reżysera “Złotych gуr” i zapytałam go: na czym polega tajemnica pańskiej reżyserii, sukcesu spektaklu? “Chodzi o odrobinkę — odpowiedział mi Modest Abramow. — W prawdziwym teatrze, jak w życiu, potrzebne są niuanse, pуłtony”.
Pуłtony, niuanse, odrobinka — coś w rodzaju melismos w muzyce. W życiu są bardzo potrzebne. Mуj brukselski konflikt po rozmowie z Abramowem nagle obnażył swoje sedno. Dotarło do mnie: ja sama, chcąc powiedzieć komplement dziewczynie, byłam zbyt prostolinijna. Nie zwrуciłam uwagi na nastrуj koleżanki, nie pomyślałam, czy mуj komplement był stosowny.
Tak się czasami zdarza, że zapominamy o tym, jak bardzo ważna w stosunkach międzyludzkich jest życzliwość, warto pamiętać o odrobince w kulturze wzajemnych relacji. Nie analizowałabym tej sytuacji tak szczegуłowo, gdybym nie była przekonana: wszystko w naszym życiu jest powiązane między sobą. Dzieła sztuki, zanurzając w fikcji, pomagają wydobyć z nas najlepsze uczucia. A my je z kolei wnosimy w otaczający świat: w stosunki z innymi ludźmi, z dziećmi, kolegami i nieznajomymi. To procesy, ktуre jak twierdzą psycholodzy, nie ulegają regulacji społeczno-kulturalnej i nie mają do czynienia z polityką kulturalną. Mimo to nikt nie zaprzeczy, jak bardzo ważny w życiu codziennym jest poziom kulturalny człowieka. Warto przytoczyć wypowiedź rosyjskiego publicysty, działacza społecznego, akademika Dymitra Lichaczowa, ktуrą w swoim czasie wpisałam do swojego notatnika:
“Spуr napotyka na pytanie: czym jest kultura? Nie mogę dać jej określenia, ktуre spodobałoby się wszystkim, chcę jednak zwrуcić uwagę na pewne jej właściwości, o ktуrych nie powinniśmy zapominać. Przede wszystkim dla każdego człowieka kultura jest jednolita. Nie możemy powiedzieć, że w pewnych sytuacjach niby pasuje nam jedna kultura, w innych — inna. Kultura nie wywołuje się nastrojem, jak duch z dzbana. Człowiek należy do niej całkowicie. Jest nią przesiąknięty, jest z nią stopiony”.
Czy potrafią specjaliści, opracowujący Kodeks kulturalny, uwzględnić wszystkie te “odrobinkę” w procesie kulturalnym? Wątpię. Życie jest o wiele bardziej rуżnorodne, wprowadza swoją korektę. Mimo wszystko zgadzam się, że doskonalenie mechanizmуw zarządzania dziedziną kulturalną jest aktualne. Dlatego wrуćmy na posiedzenie.
Nowe zrealizowane projekty
Ze sprawozdania: “W 2011 roku po raz pierwszy wzięliśmy udział w festiwalu filmowym w Cannes, zaś festiwal filmowy Listapad uzyskał akredytację Federacji Międzynarodowej Stowarzyszenia Producentуw. Rozpoczęła działalność Rada Krajowa ds. Kultury i Sztuk Pięknych. Po raz pierwszy wybrano laureatуw Narodowej Nagrody Teatralnej. Ciekawym wydarzeniem była II edycja Mińskiego Międzynarodowego Forum Gwiazdkowego, trzecia edycja Wielkiego Balu Noworocznego w Teatrze Wielkim. Zrealizowano dwa nowe projekty muzyczne: tradycyjny festiwal międzynarodowy Jurija Baszmieta oraz nowe — koncert orkiestry symfonicznej Teatru Maryńskiego pod dyrekcją Walerego Giergijewa i Rosyjskie Sezony Andrisa Liepy. Podczas biennale w Wenecji zaprezentowano pawilon Białorusi. Nasi malarze wzięli udział rуwnież
w IV biennale w Moskwie.
Po raz pierwszy podczas festiwalu międzynarodowego Intermuzeum (Moskwa) najlepsze były białoruskie muzea: Historii Wielkiej Wojny Ojczyźnianej i Obwodowe Muzeum Krajoznawcze w Witebsku. W 2012 roku najważniejszym wydarzeniem kulturalnym będzie I forum narodowe Muzea Białorusi, ktуre odbędzie się w Grodnie.
W ubiegłym roku Homel pomyślnie realizował projekt pierwszej Stolicy Kultury WNP. W 2012 roku Białoruską Stolicą Kultury jest Nieśwież.
O nadanie tytułu Stolicy Kultury Wspуlnoty i Białorusi w 2013 roku ubiega się Mohylew.”
Priorytety w przyszłości
Jak wiadomo bez przezwyciężenia problemуw nie ma rozwoju w żadnej dziedzinie życia. Tak jest rуwnież w kulturze. Wiele powiedziano nie tylko o nowych projektach i osiągnięciach, ale i o problemach. W sztuce zawodowej, w twуrczości ludowej, w muzealnictwie i bibliotekarstwie, w zakresie edukacji i stworzenia warunkуw do dalszego rozwoju i promowania języka białoruskiego. Charakteryzując każdą dziedzinę, mуwiąc o sukcesach, minister zwrуcił uwagę na obszary, wymagające szczegуlnego wysiłku. Tak, w działalności każdego zawodowego zespołu artystycznego, w tym teatrуw, ktуrych w kraju jest 27, ważne będzie wejście na rynek zagraniczny. Innymi słowy trzeba częściej występować za granicą. Bez wątpienia trzeba uczyć się sprzedawać produkt artystyczny. W branży filmowej rуwnież są swoje niuanse, zamierza się na nią wydać kwotę w wysokości 90 miliardуw białoruskich rubli. Zakłada się, że filmy wytwуrni filmowej Belarusfilm będą lepszej jakości, bardziej konkurencyjne, wydane środki będą się opłacać, filmy będą kręcone rуwnież na środki pozabudżetowe.
Przyjemnie było dowiedzieć się, że białoruscy filmowcy w ciągu roku zdobyli około 40 nagrуd podczas ponad 50 międzynarodowych festiwali filmowych: we Włoszech, Kanadzie, Francji, Brazylii, Czechach, Niemczech, Indiach, Grecji i innych krajach. Jak rуwnież, że wytwуrnia filmowa ma więcej partnerуw. Białoruscy filmowcy wspуłpracowali z kolegami z Niemiec, Holandii, Łotwy, Estonii, Finlandii, fundacją europejską Eurimages.
Ważnym składnikiem wspуłczesnej kultury białoruskiej jest działalność muzeуw. W chwili obecnej w kraju działają 154 muzea państwowe. Na polecenie prezydenta powstaje Muzeum Wspуłczesnej Państwowości Białoruskiej, nowe ekspozycje Narodowego Muzeum Historycznego. Rozpoczęto stworzenie dzielnicy muzealnej w Mińsku. Jaka będzie przyszłość muzealnictwa? Pracownicy białoruskich muzeуw uczą się marketingu i zarządzania, rozwijają technologie interaktywne, wykorzystują doświadczenie w zakresie stworzenia w muzeach stref handlowych dla reklamy i upominkуw. W regionach powstają nowe muzea.
Kolejny ważny fragment mozaiki kulturalnej kraju — program Zamki Białorusi w latach 2012 — 2018. Zmierza do zachowania i dostosowania do warunkуw wspуłczesnego użytkowania 38 zamkуw Białorusi. Jak wiadomo, Ministerstwo Kultury Białorusi niedawno wystąpiło z inicjatywą uchwalenia Koncepcji stworzenia centrum zachowania światowego dziedzictwa kulturalnego państw członkowskich WNP. “Zachowanie dziedzictwa historyczno-kulturalnego jest najważniejszym czynnikiem rozwoju państwa” — powiedział Paweł Łatuszko. W środowisku ekspertуw istnieje przekonanie, że fundamentem, bez ktуrego nie może być zbudowana lub zachowana i utrwalona majestatyczna budowla kultury narodowej, jest pamięć historyczna narodu. Dlatego tak ważne, jak powiedział minister, jest doskonalenie systemu ochrony dziedzictwa historyczno-kulturalnego kraju.
Ważne dziedziny polityki kulturalnej — społeczno-gospodarczy rozwуj kultury i jej baza materialno-techniczna, a także wspуłpraca międzynarodowa. Państwo zadba rуwnież o “oświatę kulturalną”, będzie wspomagać rozwуj kulturalny regionуw, zwiększenie białoruskojęzycznej przestrzeni kulturalnej. Wielkie nadzieje pokłada się w działalności Instytutu Kultury Białoruskiej: jego zespуł będzie prowadzić nie tylko działalność oświatową, ale i naukowo-badawczą, informacyjno-analityczną i organizacyjno-metodyczną w zakresie badania, opracowania i prognozowania rozwoju najważniejszych dziedzin kultury i państwowej polityki kulturalnej.
Chaos i kultura są sprzeczne ze sobą
Jak wiadomo, wielu gatunkуw “produktu kulturalnego” bez precyzyjnego zarządzania, podporządkowania i koordynacji działań nie można wyprodukować. Aktorzy na przykład wcielając w życie ideę reżysera, powinni się mu podporządkować, inaczej spektakl się nie uda. Jak tu nie przypomnieć filmu fabularnego “Prуba orkiestry” Federico Felliniego, w ktуrym muzycy nie chcieli podporządkować się dyrygentowi. Ich zdaniem za bardzo ograniczał swobodę ich twуrczości, dlatego zbuntowali się. W efekcie muzycy nie potrafili zagrać tak dobrze, jak z dyrygentem. Wielki mistrz kina dokładnie ujął zasady, stanowiące podstawę wspуłdziałalności reprezentantуw kultury rуżnej rangi, dziedzin, obwodуw. W książce “Wrażenie rуwnowagi, czyli Drabina na gуrę” znanego malarza, wykładowcy Białoruskiej Akademii Sztuk Pięknych Wiktora Alszewskiego, ktуry został kierownikiem nowo stworzonego Centrum Wspуłczesnej Sztuki, w tym roku otrzymał tytuł honorowy profesora, znalazłam ciekawe potwierdzenie myśli o tym, dlaczego troska o kulturę jest troską o moc państwa. Ktуra jak wiadomo trzyma się na poszanowaniu prawa. Wspominając w dzienniku swoją podrуż z kolegami malarzami do Włoch w 1999 roku, gdzie miała odbyć się wystawa, Wiktor Alszewski napisał: “Granica. Wszystkie rzeczy na przejściu, nie wypakowywano je — przeszliśmy bez kontroli. Z naszej strony nikt nie mуgł pogwałcić przepisуw przewozu, zawodowo przygotowaliśmy się do podrуży. Malarz jest osobą niezależną, a pogwałcenie prawa zaprzecza jego naturze. Malarz ma zasady. Burzyć, zakłуcać harmonii życia, między innymi oszukiwać, kombinować, omijać przepisуw malarz nie będzie”.
Posiedzenie Ministerstwa Kultury odbyło się zgodnie z harmonogramem. Wystąpili szefowie zarządуw kultury obwodowych, powiatowych i miejskich komitetуw wykonawczych, dyrektorzy muzeуw, bibliotek, ośrodkуw twуrczości ludowej, reprezentanci systemu oświaty artystycznej. Każdy mуwił o osiągnięciach i problemach na swoim odcinku pracy, o nowych projektach i priorytetach. Wpłynęły ciekawe propozycje. Na zakończenie wystąpił wicepremier Anatol Tozik. Obiecał, że wartościowe dla państwa pomysły nie zostaną bez uwagi: “Jesteśmy państwa przewodnikami w rządzie. Wszystkie propozycje zgodne z interesami branży, państwa, będą dość szybko realizowane. Więcej proponujcie!”
Świadectwem istotnego wkładu państwa w zachowanie dziedzictwa kulturalnego kraju jest ukończenie renowacji zespołu pałacowo-ogrodowego w Nieświeżu. Jego otwarcie będzie najważniejszym wydarzeniem kulturalnym bieżącego roku. Kultura białoruska, mająca wielowiekowe tradycje, nie zostanie bez uwagi. Rozwija się zarуwno w miastach, jak i na prowincji. Inicjatywy od dołu stale, jak to się mуwi, odżywia drzewo kultury. W kraju działa około 3500 klubуw. Amatorskich zespołуw ludowych jest więcej. Nic dziwnego, na Białorusi starcza talentуw. A więc drzewo kultury, ktуre zawsze kojarzy się z pięknem, z tak potężnymi korzeniami rуwnież w przyszłości będzie okazałe.
Walentyna Żdanowicz
