На выхадныя iх запрагалi ў прыбраныя вазкi або санi i адпраўлялiся амаль усёй сям’ёй на кiрмаш у мястэчка цi на святы да блiзкай раднi ды добрых знаёмых.
З канём я пражыў бадай што ўсё дзяцiнства. Ведаў усе яго звычкi, якiя ён любiў пачастункi, калi ён быў у такiм настроi, што дазваляў мне малому з плота залазiць на яго шырэзную спiну. Ён любiў, калi татка цi ўжо падросшы я вадзiлi яго да возера, каб памыць. Ведаў я, калi да яго можна было падыходзiць без боязi, а калi не трэба было гэтага рабiць, бо ён прыцiскаў вушы да галавы. А чаго тут дзiўнага: у коней, як i ў людзей, бывае добры цi дрэнны настрой, нейкiя рысы характару. Нi я, нi бацька на тыя «конiкi» жывёлiны не сердавалiся, разумеючы, што i ён, якi б нi быў дужы, стамляўся i пакутаваў ад сляпнёў, мог быць незадаволены выпасам, дзе яго прывязалi на доўгi ланцуг. А калi з iм хадзiлi да агульнага калгаснага табуна ў начное… О, начное! Гэтай справе можна было б адвесцi асобную старонку, ды нават не адну.
Але ж цяпер я пра другое. Размаўляючы з дзедам Ахрэмам, я хацеў пачуць нешта незвычайнае, можа нават мiфiчнае, пра такую звычайную i вельмi чалавекам любiмую iстоту, як конь.
— Ну табе не дагадзiць, — абураўся трошкi дзядуля. — Усё «а мо яшчэ, а мо яшчэ». Што ведаў, што памятаю — як на далонi. Чаго такога незвычайнага табе б хацелася паслухаць? Звычайнае яно i ёсць…
I тут раптам у старога загарэлiся агеньчыкi ў вачах, ён павярнуўся да мяне i iнтрыгуючым, прыцiшаным голасам сказаў:
— А можа, табе распавесцi не пра майго каня, а пра таго, што ў нас тут жыў шмат гадоў назад? Згодзен?
Як я мог быць не згодзен? Менавiта гэтага моманту я i чакаў, аб iм i марыў.
I Ахрэм працягла пачаў свой расповед, якi быў вельмi падобны да неверагоднай, надта цiкавай легенды.
— Вось я i кажу, вельмi даўно гэта было. Вельмi. Чуў я гэтую гiсторыю ад дзядулi свайго, калi ўжо дастаткова дарослым падлеткам быў. Наша сяло некалi мястэчкам было. Царква, касцёл, сiнагога i нават мячэць былi. Людзей цемра, ды i коней не меней. Уся цяжкая праца з iм, на iм. Без каня цi ў войску, цi па гаспадарцы нiяк нельга было. Калi карацей, то пасля нейкага недарэчнага выпадку закульгаў адзiн з коней у мястэчку. Казалi, ён належаў лекару-габрэю. Хутчэй за ўсё, чыста з чалавечых пачуццяў гаспадар не здаў чатырохногага сябра «на каўбасу», а дазволiў яму за яго папярэднюю выслугу гуляць сабе без працы дзе хоча i калi хоча. Конь не быў надакучлiвы. Па лузе туляўся, каля возера. Памiраючы, гэты самы габрэй звярнуўся да ўсiх местачкоўцаў, папрасiў не забiваць каня. Людзi, памятаючы, колькi выратаваў гэты лекар жыццяў, так i паабяцалi.
Усе ў мястэчку з нейкай пяшчотай ставiлiся да кульгавага каня. Дзе ў стойла паставяць на ноч, дзе сенам ды аўсом пакормяць. Конь як быццам адчуваў дабрыню людзей, дзякаваў iм, як мог: то дзiця на сабе пракоцiць, то зазiрне ў адчыненыя вокны ды пачне фыркаць i грымасы паказваць на забаву тых жа дзяцей ды дарослых.
Неўзабаве конь прызвычаiўся заходзiць на вадзяны млын, дзе таксама можна было падсiлкавацца цi зернем, цi пакiнутым кiмсьцi шматком сена. А калi не было нi таго нi другога, уявi сабе, навучыўся паступова мяшкi развязваць ды красцi зерне адтуль. Млынар быў чалавек незласлiвы. Ён не адлупцаваў каня, не прагнаў яго з млына, а, наадварот, стаў гэтае ўменне жывёлiны выкарыстоўваць на сваю карысць. I застаўся конь, як бы сёння сказалi, працаваць у млынара хадзячай рэкламай. Так i казалi: «А лепей паедзем зерне малоць на той млын, дзе конь кульгавы ўмее мяшкi развязваць».
Праз нейкi час конь памёр сваёй смерцю, бо стары ўжо надта быў. Млынар пахаваў сваю «рэкламу» недалёка ад млына, на беразе ракi, а на магiле паставiў крыж. Святар з храма пажурыў яго — не чалавек гэта, а жывёлiна. Гаспадар млына прыбраў крыж, а замест яго паставiў дубовае шула з прыбiтым на яго колам, на якiм, у сваю чаргу, былi прыбiты чатыры падковы таго памерлага каня.
I далей слухай, што было. Вайна прыйшла. Старэйшага сына млынара забралi на фронт. Бацька даў сыну адну з падкоў, ну, як абярэг. I ўявi сабе, хлопец вярнуўся жывенькi ды распавёў, што адзiная куля, якая была выпушчана ў яго, трапiла акурат у падкову, якую ён насiў у заплечным мяшку.
Вось так конь з таго свету змог аддзякаваць чалавеку, што яго не прагнаў з млына, такiм чынам выратаваўшы яго сына ад смерцi, — скончыў аповед стары.
Ну цi не цiкавую легенду я пачуў ад дзеда Ахрэма? Яшчэ якая цiкавая, ды нават павучальная, я б сказаў, на ўсе часы.
v-cvirko@bk.ru
