Навізна ўрываецца ў звыклае жыццё, выбівае нас з каляіны. Ці то змена працы, пераезд, сустрэча з новым калектывам, ці то паступленне ў іншагароднюю ВНУ. Калі гэта адбываецца, мы тэрмінова пачынаем адаптавацца да новых умоў. Гэта, кажа начальнік псіхалагічнай службы Белдзяржуніверсітэта Руслан Папок, абсалютна нармальная рэакцыя. Стрэс? Вядома, мы яго будзем адчуваць. Галоўнае, каб гэты працэс не перашкаджаў навакольным і самому сабе. Горш, калі супрацьстаянне здараецца, псіхолагі называюць гэта дэзадаптацыяй. Часта з гэтай праблемай сутыкаюцца першакурснікі ВНУ, у тым ліку і БДУ. Тады на дапамогу маладому чалавеку прыходзіць псіхалагічная служба.
— Руслан Пятровіч, праўда, што вяскоўцы, якія прыязджаюць у мегаполіс вучыцца, адчуваюць большы стрэс, чым іх гарадскія аднакурснікі?
— Часта гэта не так. Жыхар мегаполіса прывык адчуваць стрэс, ён жыве ў ім і не можа спыніцца. Мы заўважылі, што часам з-за мітусні ён забывае звярнуць увагу на сябе, задумацца пра жыццё, пра будучыню. А гэта ўжо дэзадаптацыя. А для вяскоўца ўсё ў навінку, і гэты эфект навізны стымулюе яго да новых інтарэсаў, захапленняў, творчасцi. Складанасці могуць быць па першым часе з арыентацыяй на мясцовасці, дзе ўсё невядома. Але ім досыць інфармацыі, і яе дае псіхалагічная служба.
— Студэнт пераадолеў комплекс, што звяртанне да псіхолага — гэта фактычна прызнанне сябе псіхам?
— Не, сёння да псіхолага ідуць па падказку, каб вырашыць надзённыя праблемы. Прычым ніхто не чакае, што мы вырашым іх праблемы, разумеюць: усё залежыць толькі ад іх саміх. Згодна з сусветнай статыстыкай, да 10 працэнтаў насельніцтва звяртаецца па дапамогу да псіхолагаў. Сярод іх працэнтаў 20 — гэта студэнты, як больш адкрытая катэгорыя грама-дзян. Гэта не значыць, што да нас звяртаюцца толькі па сур’ёзную псіхалагічную дапамогу. Часта гэта пытанні накшталт «Мне прапанавалі дзве працы. Якую абраць?».
— Самая вялікая складанасць для першакурсніка — гэта адаптацыя ў калектыве ці ўзаемаадносіны з педагогам?
— На першым месцы — дзіцяча-бацькоўскія адносіны. Зразумела, што ў гэтым узросце, а для іншагародніх рабят тым больш, ідзе перагляд адносін. Гэта, вядома, балюча для бацькоў, бо дзеці ў любым узросце застаюцца для іх дзяцьмі, а студэнцтва — той перыяд, калі хлопцы і дзяўчаты выходзяць з-пад іх апекі. Часта маладыя людзі не разумеюць дакучлівасці бацькоў, а толькі маюць патрэбу ў іх увазе.
Іншая праблема — міжасобасныя адносіны, якія развіваюцца ў групе паміж студэнтамі. Першакурснікі прыходзяць зоркамі, паколькі ўсе былі прызнаныя ў школе, даказалі сваю значнасць, калі сталі студэнтамі. З аднаго боку, гэта нармальна. Але без праблем, на жаль, асабліва на першым курсе, не абыходзіцца. Студэнты жывуць не згуртаваным калектывам, а разбіваюцца на міні-групы, якія канкурыруюць паміж сабой. Дарэчы, некаторыя так і не становяцца калектывам. З аднаго боку, гэта не праблема ВНУ. З другога — мы ведаем, што згуртаваны калектыў працуе лепш. У БДУ ёсць даўняя традыцыя: мы рыхтуем пяцікурснікаў, якія потым накiроўваюць на згуртаванасць малодшых.
Узаемаадносіны студэнт—педагог таксама няпростая катэгорыя. Хлопцы хочуць маніпуліраваць настаўнікам, каб мець перавагу на экзамене. Гаворка пра веды тут не ідзе. Але яны мала ўлічваюць той факт, што, як правіла, выкладчыкі — людзі дасведчаныя, і яны ўсе іх хітрыкі ведаюць. Мы кажам пра тое, што выкарыстоўваць рэсурс выкладчыка можна, але толькі як жыццёвы прыклад. Пераламаць непаразуменне дапамагае ролевая гульня «Паспрабуй сябе ў ролі выкладчыка». Дарэчы, жыхары вялікіх гарадоў навукай зносін з выкладчыкам валодаюць у большай ступені, чым вяскоўцы, якія доўгі час мелі абмежаванае кола зносін і пэўныя схемы.
— У нашых ВНУ ёсць мобiнг?
— Псіхалагічнае цкаванне ўласціва любому калектыву, у асаблівасці маладому. І гэта сапраўды праблема, таму што не ўсякі малады чалавек можа сам з iм справіцца. Да нас, напрыклад, звярталася дзяўчына, якая трапіла ў катэгорыю занядбаных. Яна была гатовая змяніць групу, але аднакурснікі раптам выступілі супраць. І зразумела чаму, бо тады ім давялося б шукаць іншую ахвяру. Мы знайшлі агульнае рашэнне: дзяўчына самастойна арганізавала для рабят маршрут па Беларусі і выступіла гідам. Яна змагла зацікавіць аднакурснікаў, і яны сталі глядзець на яе па-іншаму. Але гэта не значыць, што спосаб будзе працаваць з кожным калектывам.
Зрэшты, вядома, бываюць больш складаныя сітуацыі. Напрыклад, калі малады і папулярны ў групе чалавек набліжаецца да дзяўчыны-выдатніцы толькі для таго, каб яна дапамагла яму падрыхтаваць курсавую, а потым адхіляе яе. Група, праўда, захоўвае нейтралітэт, але сама закаханая і ашуканая дзяўчына адчувае сябе некамфортна, паколькі сітуацыя набыла розгалас. Наогул, сфера этычных адносін самая складаная, тут і дарослы не заўсёды ведае, як сябе паводзіць.
— Ці існуе ў студэнцкім калектыве барацьба статусаў?
— Яшчэ гадоў пяць назад статус вызначаўся па крутасці тэлефона. Зараз гэта настолькі даступна ўсім, што цэніцца ўжо не дарагоўля гаджэта, а ўменне ім карыстацца. Я б сказаў, што зараз барацьба статусаў перайшла ў барацьбу пісьменнасці. Маладыя людзі выдатна разумеюць, што грошы зарабляюцца не імі, а бацькамі. Што далей? Вось калі ў цябе добрая стартавая пляцоўка і выразныя планы па жыцці, з’яўляецца павага аднакурснікаў. Адукацыя, мэтанакіраванасць цяпер у трэндзе. Студэнцтва шануе сёння не вопратку, не тое, што ў цябе звонку, а што ўнутры.
Вера АРТЭАГА
veraart14@mail.ru
