Каб растлумачыць прынцыпы ўласнай творчасці, мінскі мастак Анатоль Кузняцоў запрасіў да сябе ў майстэрню

Колер распавядае пра тугу і радасць

Каб растлумачыць прынцыпы ўласнай творчасці, мінскі мастак Анатоль Кузняцоў запрасіў да сябе ў майстэрню. Там яго самае блізкае асяроддзе — карціны. Паказваў работы, нешта тлумачыў. А я задаў яму свае пытанні.


— Ведаю, што вы родам з Расіі, а як апынуліся ў Беларусі?

— Падчас службы ў арміі шмат думаў, куды паступаць: у Піцер, у Маскву... Але выбар зрабіў на карысць Мінска. Прыехаў, паступіў у мастацкі інстытут, стаў вучыцца. Не шкадую. У Мінску мне было камфортна. Тут падчас вучобы давалі магчымасць самавыяўляцца. Хоць педагогі ў асноўным былі з маскоўскай і піцерскай школ. Але агульная атмасфера была іншая.

— Што заахвочвала вас ужо тады, падчас вучобы, імкнуцца да творчай свабоды?

— Я любіў колер. І цяпер, уласна, люблю. Для мяне непасрэднае пачуццё — хваляванне перад колерам. Часам гэта было на шкоду малюнку, што тая ж піцерская школа катэгарычна адмаўляла: малюнак вышэйшы за ўсё! Але заўсёды было, што калі ты каларыст ад прыроды, то абавязкова будзеш не такі якасны ў малюнку. Гэта ісціна вядомая. Калі ты пішаш шырокім пэндзлем, шырокім мазком, абавязкова саб’еш малюнак. Хоць не скажу, што я дрэнна маляваў — як усе. Заўсёды добрыя адзнакі былі. Я ж правяраў сябе на ўзроўні піцерскай школы. Мой педагог, Пётр Крохалеў, адпускаў мяне ў Піцер, і я на тыдзень знікаў: пісаў у горадзе на Няве.

— Вы сёння працуеце ў сферы беспрадметнага жывапісу. Для сябе яго напэўна ўяўляеце больш зразумелым, больш сэнсавым. Як самі маглі б растлумачыць сутнасць такой творчасці?

— Я даўно рыхтаваўся да гэтага. Рана ці позна, але я прыйшоў бы да абстракцыі. Дакладней, нават не да абстракцыі, а да непрадметнага жывапісу. Я навучыўся думаць падсвядома. У мяне вуха таксама бачыць. Я не адмаўляюся ад колеру, я, наадварот, яго ўключаю. Цяпер для мяне колер прыйшоў у свабоднае плаванне, ён у мяне размаўляе: і пра смутак, і пра радасць, пра пачуцці, пра нюансы пачуццяў. 

— Калі пішаце работу, уяўляеце яе будучага гледача? Хацелі б, каб яму было зразумела тое, што вы спрабуеце выказаць?

— Скажу сумленна, я імкнуся чуць сябе. Чаму? Калі я адгукаюся, значыць перадаю свае эмоцыі і іншым. Усім — не. Але аднаму, двум, дзесяці гэта будзе блізка. У мяне з’явілася шмат знаёмых, якія хочуць размаўляць на гэтыя тэмы. Калі адбываюцца такія зносіны, я раскрываю, якім шляхам хачу дайсці да гледача.

Anatoly Kuznetsov likes vast areas: sometimes his canvases need large space at the exhibition
Анатоль Кузняцоў любіць размах: для яго палотнаў на выставе патрэбна часам немалая прастора

— Вам, як прадстаўніку “свайго” жывапісу, напэўна, усё ж складаней, чым іншым мастакам?

— На жаль, сёння сапраўднага непрадметнага жывапісу практычна няма. Ёсць нейкая выпусташанасць: адсутнічае рытм, няма работы колеру. Дарэчы, у Заходняй Еўропе такія праблемы ўжо даўно адбываюцца. Мастаку патрэбныя вялікія веды, якія ён павінен акумуляваць у сабе. Ён павінен вызначыцца з прыярытэтамі свайго ўнутранага стану. Я свае прыярытэты выдатна ведаю. Гэта — колер, колер і колер! Ён складваецца ў рытмы, а яны завязваюцца ў сістэмы, у цэлыя напрамкі. Каб не застаяцца на месцы, трэба пастаянна працаваць.

— Калі вы вучыліся ў мастацкім інстытуце, у вас жа не было яркай праявы таго стылю, які сёння ўласцівы мастаку Анатолю Кузняцову?

— Вядома, стыль робіць час. І праца.

— Вашы педагогі разумелі вас?

— Так.

— А былі тыя, хто не разумеў?

— Я не быў дысідэнтам. Я нармальна працаваў, вучыўся, імкнуўся. Інфармацыі пра стылі ў жывапісе практычна ніякай не было. Былі брашуры накшталт “Ідэалогія буржуазнай культуры”, і ў іх разглядаліся нейкія напрамкі. Я гэта бачыў, але я гэтага яшчэ не разумеў. Я не лічу сябе чыстым авангардыстам, з ног на галаву не станаўлюся. Я толькі адчуваю, што ў гэтым я магу раскрыцца, сказаць нешта сваё.

Pictures from ‘Valley of Pharaohs’ cycle are the author’s reflection on the secret of eternal life
Карціны з цыкла “Даліна фараонаў” — гэта роздум аўтара пра таямніцу вечнага жыцця

— А як вы ставіцеся да правядзення выстаў? Для вас гэта падзея? Ці вы да гэтага абыякавыя?

— Не, не абыякавы. Раней я рабіў шмат выстаў. Потым выставачныя залы запусцелі. Цяпер іх зноў, можна сказаць, прывялі ў парадак. Хоць зойдзеш у выставачную залу, работы не відаць, святла няма. Але лічу, што мастаку выстава патрэбна. Яна неабходная, каб праверыць сябе: які ты, як ты выглядаеш збоку. Карціна жыве тут, з табой. А там, на выставе, яна жыве іншым жыццём. І ты павінен разабрацца, што трэба рабіць далей, як ісці наперад, каб гэта было больш пераканаўчым, больш актыўным. Для кожнага мастака важная выстава. 

— Мастак — гэта чалавек, які прадастаўлены ў майстэрні шмат гадзін самому сабе. Якія думкі прыходзяць звычайна вам у працэсе творчасці?

— Думак шмат. Кінуць бы ўсё... Таму што, як правіла, сапраўдная карціна даецца цяжка. Заўсёды трэба перамагаць. Кожнае палатно — як быццам усё зноў пачынаецца. Карціна павінна адбыцца. Для гэтага трэба прыкласці шмат намаганняў: і фізічных, і маральных. Часцяком бываюць цяжкія перыяды: не ўдаецца колер, не складваецца вобраз. Вось і думаеш, а можа кінуць усё? Але заўтра прыходзіш у майстэрню і зноў працуеш. І дабіваешся, перамагаеш. 

— А ў вашых карцінах назвы ёсць?

— Ёсць, вядома. У мяне неяк цыкламі яны ўсе. “Белая сюіта” — цыкл, які праходзіць па ўсім жыцці. Пачынаўся яшчэ з фігуратыўных работ. Потым пайшлі цыклы “Каларыстычныя прасторы”, “Вібрацыі святла”. Цалкам нечаканы цыкл “Даліна фараонаў” — ніколі не думаў, што я ў сувязі з Егіптам магу зрабіць нешта.

— Што значаць назвы такіх цыклаў?

— “Белая сюіта” — гэта белыя палотны ды іх нюанснасць. Калі ты пішаш праз белае, то гэта прадвызначае вельмі тонкія адносіны душы. Гэта невялікія творы, дзе бачная пяшчота адчуванняў, пачуццёвы пачатак. Тыя эмоцыі, якія словамі растлумачыць немагчыма. Чаму гэты цыкл у мяне ідзе на працягу ўсяго жыцця? Таму што ёсць перыяды, калі ты да гэтага гатовы. А пасля ўжо не напішаш. 

Праходзіць нейкі час — зноў вяртаешся да гэтага цыкла, таму што ты зноў гатовы. Кожны чалавек назіраў за сабою: сёння адзін настрой, заўтра кардынальна іншы. Вось так і тут адбываецца. 

— Калі чалавек працуе ў рэалістычнай манеры, то ён сюжэтам адлюстроўвае нейкую падзею. Там усё больш-менш зразумела. Вы ж усяго толькі колерам або яшчэ нейкімі элементамі хочаце адлюстраваць разнастайнасць рэальнасці. Ці не мала сродкаў?

— У мяне прысутнічае пластычны сюжэт, дзе адбываецца рух рытмаў. Яны могуць напружвацца па паверхні, расслабляюцца, пераходзяць з аднаго стану ў іншы. Каларыстыка там — з цёплага ў халоднае, з халоднага ў цёплае. Гэта цэлая рэжысура паверхні, дзе ёсць паняцце прасторы. Вось і працуеш з гэтай прасторай. Што гэта такое, як яна фарміруецца? Гэта не проста кропкі, не проста плямы. Яны рухаюцца, размаўляюць. Яны дапамагаюць чалавеку — на інтуітыўным узроўні кантакт адбываецца. Прастора бывае і глыбінная, філасофская. Прастораў шмат, калі яны акумулююцца, ствараюць нешта агульнае, як тэму.

— Якія ў вас творчыя планы?

— Планаў шмат. Пішу цыкл карцін, звязаных з філасофіяй кітайскага філосафа Лаа Цзы. У яго ёсць работа “Шлях і дасканаласць”. Гэта размова пра дасканаласць чалавечай душы. Мне зразумелыя гэтыя тэксты, зразумела, як ісці да сябе: я пра гэта таксама думаю. Мой цыкл называецца “Метафара забытых ісцін”. Я спрабую запісаць тэксты праз жывапіс.

— А калі ў вас было б дастаткова часу, што б хацелі абавязкова зрабіць?

— Я шмат пішу эмацыйных рэчаў. Часта бываю на азёрах, прыроду адчуваю. Для мяне гэта так блізка стала. Я ніколі не думаў, што патраплю туды, куды трэба, прыехаўшы ў Беларусь. Гэта маё месца. Да прыкладу, як я напісаў карціну “Памяці Курасавы”. Я тут гэта ўбачыў. Сядзеў на возеры, быў відаць стары трыснёг, ішоў снег вялікімі камякамі. Ён не падаў, а вісеў. І я адчуванні чамусьці з Курасавам звязаў. Хоць Курасава — неарэаліст, ён працаваў на кантрасце. А наогул Беларусь — маё месца, дзе я вельмі эмацыйна ўспрымаю вібрацыю, звязаную не толькі з колерам, але і са слыхам, з нюхам. 

— Думаеце, у іншым месцы такога падсілкоўвання не атрымалі б?

— Тут каларыстыка асаблівая. Я выхаваўся ёю. 

— Мяркую, што большасць ва-шых работ “разгортваецца” ад уяўнага, знутры. Толькі нейкая частка сюжэта — знешняя крыніца, якая заахвочвае вас адлюстраваць штосьці ў рабоце. Магчыма, памыляюся, а таму ўдакладню: у вас, як у мастака беспрадметнага жывапісу, што першаснае?

— Адназначна сказаць, чаму адбылося так, а не інакш, немагчыма. Нешта праз органы зроку прыйшло, а нешта ў прынцыпе цяжка растлумачыць: адкуль гэта ўзялося? Напэўна, таму, што я жыву. За дзень адбываецца вельмі шмат перажыванняў. Яны і з’яўляюцца нейкай матэрыялізаванай часткай для пасылу пачаць работу. Я сябе так выхаваў, мне гэта блізка. Хоць свабодна магу маляваць дрэвы, дамы, адбітак у вадзе. Я малюю з натуры, але імкнуся бачыць тое, што не бачаць іншыя. Я павінен разгледзець, што звычайны чалавек наогул не бачыць. 

— Вы аптыміст?

— Не думаю, што я аптыміст, хоць і пазітыўны па натуры.

— А сябе папраўляеце ў работах?

— Канешне, абавязкова. Бо адразу ўсё не атрымліваецца. Я вельмі капрызны да колеру. Пачынаеш спантанна, ідзе цяжкі працэс, калі ты павінен уключыць свядомасць. Без пэндзля сядзіш гадзіну-другую, думаеш, глядзіш. Вельмі карысная праца. Бо мастак — гэта не прафесія, гэта стан. Ты павінен да сябе ісці. Не трэба імкнуцца быць навідавоку. Гэта памылка. Я не хачу быць модным, я хачу быць самім сабою. Моладзі тое ж самае гавару: ідзіце шляхам, куды сэрца кліча. 

Яго творчасць абсалютна інтуітыў-ная: “Калі я падыходжу да чыстага палатна, я яшчэ не ведаю, што на ім будзе. Вобразы нараджаюцца ў працэ-се імправізацыі”. У карцінах Анатоля Кузняцова толькі зрэдку праглядаецца намёк на якія-небудзь прадметы. Контуры формаў растушаваныя, раствораныя ў прасторы. Ён вызваліўся ад прадметных уяўленняў, погляд засяроджаны на душэўных перажываннях, думках і пачуццях. Гэта яго выбар.

Віктар Міхайлаў
Заметили ошибку? Пожалуйста, выделите её и нажмите Ctrl+Enter