У Дзяржаўным літаратурна-мемарыяльным музеі Якуба Коласа ў гонар юбілею песняра — сёлета адзначаецца 135-годдзе з дня яго нараджэння — урачыста адкрылі рэканструяваную гаспадарчую пабудову — склеп.
— У новай стацыянарнай экспазіцыі прадстаўлены рэчы, а таксама разнастайныя спосабы захоўвання садавіны і гародніны, якімі звычайна карысталіся ў побыце гараджане сярэдзіны ХХ стагоддзя. Разам з тым тут можна пагартаць кулінарную кнігу 1950-х гадоў і пацікавіцца рэцэптамі страў традыцыйнай беларускай кухні. Напрыклад, павучыцца, як гатаваць агуркі ва ўласным соку, — расказвае дырэктар музея Зінаіда Камароўская.
Склеп дастаўся Коласу разам з невялікім драўляным домікам, які ён атрымаў у 1944-м, калі вярнуўся ў вызвалены Мінск з эвакуацыі з Ташкента. Жытло ўзамен колішняга згарэлага знайшоў старэйшы сын пісьменніка Даніла. У час вайны гэта хатка памерам прыкладна 5 х 9 метраў з трох пакойчыкаў і зусім маленькай кухняй была пастаўлена для начальніка нямецкага шпіталя, які размя- шчаўся побач. А пасля вызвалення ў спаленым Мінску домік стаў адзіным магчымым вырашэннем жыллёвага пытання Коласа. Канчаткова з Масквы пісьменнік пераехаў сюды ў 1945-м, пасля смерці жонкі Марыі Дзмітрыеўны.
У 1947 годзе да доміка зрабілі двухпавярховую цагляную прыбудову. А ў 1952-м старую частку знеслі і на яе падмурку да 70-гадовага юбілею паэта ўзвялі адпаведны яго статусу вялікі прасторны асабняк, які мы бачым і сёння. У гэтым доме частымі гасцямі былі вядомыя пісьменнікі, мастакі, артысты, музыканты, вучоныя, жыла блізкая і далёкая радня Коласа. Тут ён напісаў шэраг сваіх твораў. Тут сустрэў сваю старасць, памёр таксама тут, у кабінеце за рабочым сталом 13 жніўня 1956 года.
Відавочна, маўклівым сведкам многіх падзей, звязаных з Коласавай сядзібай, жыццём народнага пісьменніка і яго сям’і, быў і невялікі скляпок, які ў пэўны час натуральна выкарыстоўваўся гаспадарамі па прамым прызначэнні.
Адкрыццю новай часткі музейнай экспазіцыі спадарожнічае выстаўка «Якуб Колас: вядомы і невядомы». На фотаздымках 1901—1956 гадоў знакаміты пісьменнік і грамадскі дзеяч прадстае такім, якім ведалі яго блізкія, — бацькам, мужам, сябрам, дзедам, у сваёй сядзібе і за яе межамі.
Цікавы здымак: Якуб Колас з Аляксандрай Кетлер. Пісьменнік быў старэйшы за яе на 33 гады. Яна працавала бухгалтарам у Доме друку, у газетах «Советская Белоруссия» і «Звязда». Яны пазнаёміліся, калі жонка Коласа памерла ўжо. Пісьменнік быў у вялікай скрусе. Марыю Дзмітрыеўну ён любіў, гаварыў: найлепшая з усіх на свеце — яго Маруся. А Аляксандра, Былінка, як яе назваў Колас, стала яго аддушынай. У яе былі муж і дачка, але гэта не перашкаджала сімпатыі і цёплым адносінам з пісьменнікам. Ён дапамагаў ёй матэрыяльна, часта браў з сабой у Маскву, прысвячаў ёй лірычныя вершы і пісаў пісьмы, хоць і бачыць мог што-дня. У музеі захоўваецца 256 такіх лістоў. Яны — свайго роду дзённік, у якім паміж нейкімі побытавымі справамі і заметкамі вельмі цікавыя філасофскія роздумы, ацэнкі той ці іншай сітуацыі, шмат гумару. Пісьмы, якія дасюль не надрукаваны, чакаюць свайго часу.
Дырэктар музея Зінаіда КАМАРОЎСКАЯ: рэканструяваны склеп чакае першых наведвальнікаў
Ці было гэта каханне? Хто дасць дакладны адказ? Але ў адным з лістоў Колас піша да Кетлер, маўляў, людзі па-рознаму могуць гаварыць пра нас, але мы самі з вамі ведаем, што гэта чыстыя сяброўскія адносіны.
1956 год. Колас у застоллі. Ніколі раней гэты здымак не выстаўляўся. Побач — аўтограф «Малітва Бахусу». Дарэчы, расказваюць, любіў пісьменнік іншы раз чарку падняць, ды і хто з творчых людзей таго цураўся. Гавораць, па рукапісах бачна: як пяро пайшло выкрутасамі — спакусіў Коласа Бахус.
І зусім іншы настрой у другім рукапісным лістку — «Мой запавет». Яго знайшлі гадоў дваццаць таму: «Я — рыба, выкінутая на пясок. Калі б хто захацеў, каб рыбу пакінуць жывою, то ён ці той дагадаўся б зараз жа кінуць у вядро з чыстаю халоднаю вадою гэту рыбу. Такіх добрых душ няма. А я і не крыўджуся: я — часовы вандроўнік, чые гадзіны адлічаны…» 1946 год. Відавочна, напісаў гэтыя шчымлівыя словы пісьменнік у няпростую хвіліну душэўнай адзіноты.
Фотаздымкі з нявесткамі і на адпачынку ў Доме творчасці пісьменнікаў у Каралішчавічах; з маскоўскім перакладчыкам Сяргеем Гарадзецкім і Петрусём Броўкам; з польскім пісьменнікам Бранеўскім і яго жонкай… Дапаўняюць рэтраспектыву жыцця Якуба Коласа яго асабістыя рэчы — кашуля з гальштукам, так званыя буркі з белага лямцу, абшытыя скурай, разны драўляны кiёк, начная лямпа, тэрмас, адрыўны каляндар.
Многія з фотаздымкаў на выстаўцы прадстаўлены ўпершыню
Наведайцеся ў музей і адкрыйце для сябе другога Якуба Коласа — не толькі літаратурнага генія, класіка, выдатнейшага майстра мастацкага слова, але і звычайнага чалавека з яго думкамі, клопатамі, радасцямі і смуткам.
У тэму
Ва ўспамінах сучаснікаў і блізкіх сяброў Якуб Колас заўсёды выглядае руплівым і дбайным гаспадаром, заўзятым грыбніком і рыбаловам. Да канца жыцця народны паэт сам даглядаў малады сад, які ўласнаручна пасадзіў на сваёй сядзібе, давяраў народным прыкметам, клапаціўся пра добры ўраджай, праводзячы разнастайныя доследы.
svirko@sb.by