О молочной «арцелі» и сыроварении в масштабах одной узденской деревни Низок – в заметках Кондрата Крапивы
деревня Низок Узденского района — малая родина писателя Кондрата Крапивы. Как жили здесь в 1920-х годах? Трудно, но уж никак не нудно. Радостная перемена в деревенской экономике была связана с организацией молочной артели. Об этом рассказала тогда газета «Беларуская вёска».
В номере от 13 декабря 1924 года заметка «Як мы арганізавалі малочную арцель» за подписью «Селянін Кандрат». Это — первая проба пера будущего классика белорусской литературы Кондрата Крапивы.
А рассказывал молодой Кондрат Атрахович вот о чем:
«Прыехаў раз у нашу вёску аграном і стаў тлумачыць сялянам аб тым, як трэба карміць і даглядаць жывёлу. Ён даводзіў, што карова — гэта машына, якая перарабляе харчы на малако: чым лепш яе карміць, тым больш дасць яна малака.
— Але куды мы яго дзенем, гэтае малако, калі яго будзе ў нас шмат? — запыталіся некаторыя з сялян. — Прадаць тут няма дзе, а горад далёка.
— А вы арганізуйце малочную арцель! — адказаў аграном і растлумачыў, як усё зрабіць.
Вось і ўхапіліся мы за гэтую думку. Сабралася нас некалькі чалавек, пагаварылі і вырашылі падняць пытанне на сходзе. Так і зрабілі. Большасць сходу аднеслася з недаверам да гэтай справы, і толькі 20 чалавек згадзіліся запісацца ў арцель.
Выбралі мы праўленне, уняслі пай па рублю “ад каровы”, запоўнілі і падпісалі статут, а Наркамзем яго зарэгістраваў. Уздзенскі кааператыў (дзякуй яму!) дапамог нам сродкамі, мы здабылі неабходныя прылады і пусцілі завод.
Малако першымі панеслі пайшчыкі, а за імі памаленьку, хоць баючыся, і няпайшчыкі.
Выраблялі мы галоўным чынам “голяндзкія” сыры.
Рабілі, праўда, нядоўга, усяго толькі 2 месяцы (позна пачалі), і малака збіралася нямнога, але калі мы прадалі ўсе вырабы, то ўбачылі, што не толькі акупілася малако і яго перапрацоўка, але яшчэ засталося некалькі рублёў прыбытку. Нас гэта ўсцешыла, бо калі ў гэтым годзе — пры ўсіх неспрыяючых умовах — мы не “прагарэлі”, то на той год, напэўна, паправімся.
Шчыра раю і сялянам другіх вёсак паспрабаваць пайсці за намі — справа карысная».
Одновременно Крапива агитировал и стихами:
Варушыся, селянін, варушыся!
У малочную арцель запішыся.
Письма от «Селяніна Кандрата» из деревни Низок в крестьянскую газету «Беларуская вёска» приходили и дальше.
«Дзень за днём, дзень за днём... Сёння, як учора, і заўтра, як сёння. Так аднастайна праходзяць дні ў нашай вёсцы. Здаецца, што ніколі нічога новага тут не бывае. Але гэта толькі здаецца. Калі ж мы добра прыгледзімся ды параўнаем з дарэвалюцыйным часам, то ўбачым, што ў нашай вёсцы многа новага.
Вось куды гэта жанкі са жбанкамі ўсё ідуць?
У малочную арцель, якая арганізавалася ў вёсцы Нізок мінулым летам!
...Ну а гэта што за з’ява? Куды гэта столькі кабет ідзе?
У школу, на жаночы сход! Яны ж у нас кожную суботу так збіраюцца.
На мясцовым полі ўлетку таксама можна ўбачыць нешта новае.
Быў, напрыклад, жоўты пясок, а тут, глядзім, — цэлае мора сіняе. Гэта лубін так распладзіўся. Часам вас вітае тут сарамліва і канюшынка, і нават яе блізкая сваячка — сэрадэля.
Нават бурак-валовік, такі рэдкі госць на сялянскім шнурку, і той пападаецца.
Дык вось колькі новага ў Нізку з часоў рэвалюцыі.
А пройдзе яшчэ гадкоў пяць, і стане наша вёска зусім як не тая».
(«Беларуская вёска»,
20 снежня 1924 г.).
***
Спустя семь десятилетий было интересно вглядеться в новую деревню Низок. Репортерский интерес привел меня туда в канун 1996 года, когда наша газета «Белорусская нива» готовилась отметить свое 75-летие.
Первая беседа — со старейшей на тот момент жительницей деревни.
Марии Матвеевне Шипко шел 92-й год. Все при ней — память, зрение, слух, не утрачен интерес к жизни. В красивой шерстяной кофточке она выглядит не так и буднично. Теперь ее руки от трудов отдыхают. Но досталось им — ого! Вот что рассказала о своей семье Матвеевна:
— Здалі ў калгас пару коней, і драбіну на жалезным хаду, і вазок, і сячкарню... Рабілі дзень і ноч, уночы малацілі. Вось як — усяго было, хаця нічога не палучалі — з песнямі ехалі на поле... Бабы не абзывалі ніхто нікога. Была культура і ў хлопцаў. Мой брат Юльян па хатах ставіў спектаклі.
А запомнила ли Мария Матвеевна, как в 1924-м году в Низке организовали молочную артель и даже варили сыры?
Она так и встрепенулась. Надо же: сторонний человек об этом давнем-забытом знает!
— Сама я не састаяла ў той арцелі, але малако туды таксама насіла... А варыў сыры Павел Фёдаравіч Нісцюк... Праўда што: ён, ён рабіў сыры! Тады ў Нізку было шмат майстроў: муку, крупы рабілі, часалі воўну....
И продолжила собеседница ниточку воспоминаний:
— Па-суседску хораша жылі, дапамагалі адзін аднаму ў бядзе... Пажары часта здараліся. Тады я ноччу і сама старажавала... Яшчэ смерчы розныя, але самае вялікае ліха — вайна. Мы тады ў лесе жылі, у зямлянках, а вярнуліся з лесу — на сабе арала. Я ж плуг цягала. Возьмемся — і за дзень дзве сядзібы зааром...
НА СНИМКЕ: молодцеватая выправка была у Кондрата КРАПИВЫ в 20-х годах прошлого века.
Архивариус Ленина ШУМАН, журналист-ветеран «Белорусской нивы»
