Касачы

Калi прыязджаю дамоў у  сваю вёску, абавязкова   знаходжу хвiлiнку, каб наведацца ў бiблiятэку...

Калi прыязджаю дамоў у  сваю вёску, абавязкова   знаходжу хвiлiнку, каб наведацца ў бiблiятэку. Не так рупiць пачытаць свежыя газеты цi часопiсы, як больш за ўсё цягне мяне сюды само месца, дзе стаiць бiблiятэка. Вабiць яно яшчэ з самага далёкага пасляваеннага дзяцiнства. Як помню сябе, дык не было таго дня, каб я не пабываў тут. На гэтым месцы, дзе цяпер бiблiятэка, да вайны была школа. Казалi, прыгожая была — цагляная, двухпавярховая — гордасць не толькi нашых вяскоўцаў, але i суседзяў. Школу гэту будавалi яшчэ пры цару.

Школы я гэтай зусiм не памятаю. Згарэла ў вайну. Потым, ужо адступаючы, лiтоўскiя цi латышскiя легiянеры спалiлi i вёску. I пасля вызвалення людзi, будуючыся, разабралi мур згарэлай школы на цэглу для печаў. Таму нам, равеснiкам вайны, на пацеху застаўся толькi высокi падмурак, дзе мы любiлi гуляць у хованкi ды шукаць розныя абгарэлыя жалезкi, цвiкi i выкалупваць iмi з падмурка вапну, якой размалёўвалi ўсё, што трапляла пад рукi.

Але сама больш нам не давалi спакою кветкi. Пажарышча з усiх чатырох бакоў акружалi кусты бэзу, руж, шыпшыны. А ў двары, на колiшнiх клумбах — цяпер кругленькiх утравелых узвышшах — ва ўсю раскашавалi кветкi: вяргiнi i касачы. Касачы былi i з жоўтымi кветкамi, i з сiнiмi. Можна было толькi дзiвiцца, як ацалела гэтая ўся прыгажосць ад пажару.

О, як нам, малым, тады хацелася нарваць зялёных галiнак бэзу з белымi, ружаватымi, блакiтнымi свечкамi iскрыстых суквеццяў, чырвоных, як жар, з непаўторным, саладзейшым за мядовы пахам руж, каб хоць крыху аблегчыць i голад, i холад!

Але хоць i нiчыйнае было гэта багацце, дарослыя не дазвалялi нам калечыць гэту прыгажосць. Казалi, што не мы саджалi, не нам i рваць, што, можа, тут яшчэ пабудуюць школу.

I толькi пасля таго, як адкрылася школа ў ацалелым ад раскулачвання i вайны асаднiцкiм маёнтку, людзi пачалi выкопваць i саджаць каля сваiх хат, а то яшчэ i зрубаў кусцiкi бэзу, руж, касачы, вяргiнi, шаўковую траву. Старалiся адзiн перад адным.

Дзiўна, але тады, калi ў многiх не было чаго есцi, не было чаго апрануць, калi з-за работы людзi не бачылi белага свету — усе старалiся пасадзiць каля сваёй хаты кветкi. Асаблiва шчыравалi дзецi. Мусiць, гэтым самым яны старалiся нейкiм чынам упрыгожыць сваё горкае дзяцiнства.

Атожылкаў бэзу i руж, i iншых кветак хапала ўсiм. Колькi нi выкопвалi iх, на наступны год, глядзiш, яны ўжо зноў ёсць. Мусiць, нейкая спагадлiвая, шчадрэйшая, чым дзе, была тут зямля. Неўзабаве ля кожнай хаты з’явiўся свой кветнiк, i прышкольныя клумбы больш нiхто ўжо не ўспорваў, яны дзiрванелi, зарасталi травой, i на iх адмiралi кветкi. Адны толькi касачы нiяк не хацелi здавацца. Раслi i цвiлi яны тут, калi ўжо на школьным фундаменце пабудавалi клуб з бiблiятэкай. Ледзь не кожны дзень тады наладжвалiся ў клубе танцы, бо нас, моладзi, у той час яшчэ многа было ў вёсцы. I вельмi шмат чаго яшчэ нам хацелася: i лепш паесцi, i лепш адзецца, але, пэўна, сама больш, — павесялiцца.

Калi выраслi, раз’ехалiся хто куды i мае аднагодкi, i старэйшыя за мяне, i маладзейшыя — адпала патрэба ў клубе, i ўвесь будынак сам па сабе адышоў пад бiблiятэку. Цяпер да яе з вулiцы вядзе вузенькая сцяжынка. А ў двары расце высокая i густая трава, якая нiколi не была такой у гады майго маленства. Даўно ўжо не бачна на былых клумбах i мужных касачоў. Усё-ткi не ўстаялi, i iх заглушыла трава. Толькi дзе-нiдзе месцамi з-за высокiх i стройных бяроз, якiя садзiлi мы яшчэ школьнiкамi, можна ўбачыць куст здзiчэлага бэзу.

Зусiм нядаўна, па прыездзе ў родную вёску, мне зноў захацелася пахадзiць па бiблiятэчным двары, сам-насам пабыць са сваiм далёкiм, але па-свойму мiлым дзяцiнствам. Здавалася, у iм нiколi не было нi голаду, нi холаду, нi роспачных крыўд, а былi адны толькi прыгожыя кветкi, якiя раслi тут.

Калi падышоў да бiблiятэкi, у нерашучасцi спынiўся на дарожцы, i, сам не ведаючы, чаго, пачаў азiраць бiблiятэчны двор, здалося, быццам нехта глядзiць на мяне. Мой погляд запынiўся, як усё роўна зачапiўся за высокую стройную бярозу, адну з тых, якiя мы саджалi школьнiкамi i нямногiя з якiх ацалелi, дараслi да бяспечнага сталага ўзросту. Мне заўсёды здавалася, што адна з гэтых бяроз абавязкова павiнна быць пасаджаная мною, але ўвесь час губляўся, баяўся памылiцца, каб не прысвоiць сабе чужое. Чамусьцi цяпер у мяне з’явiлася ўпэўненасць, што гэта бяроза мая, i мне стала яшчэ больш нiякавата, што яна так i вырасла без майго дагляду.

Раптам захацелася падбегчы да бярозы, прытулiцца да яе ўжо састарэлай, шурпатай кары, сказаць нешта, выгаварыцца. Але я таяў i глядзеў на бярозу, i яна мне як у знак удзячнасцi ледзь улоўна кiвала кронай, памахвала шапаткiмi зялёнымi галiнкамi, i мне ўсё лягчэй i лягчэй рабiлася на душы, находзiла цiхая радасць, зразумелая толькi чалавеку ў такiм душэўным стане. Пачаў я глядзець i на другiя бярозкi, на таполю, што стаяла крыху воддаль. I тыя бярозы, i таполя таксама неяк урачыста i радасна закiвалi мне кронамi, быццам i iх пасадзiў i сагрэў я некалi сваiмi рукамi, каб яны красавалiся тут, на вачах у людзей.

Цяпер я ўжо неяк з лёгкай душой збочыў з дарожкi ў густую траву, абышоў бярозкi i прыпынiўся на ўтравелым пляцы, дзе некалi былi клумбы i на iх раскашавалi касачы i вяргiнi. Цяпер тут цвiлi iншыя кветкi, польныя — рамонкi, падбел, зязюльчыны слёзкi i шмат яшчэ якiх вядомых мне i невядомых.

I тут я прыгадаў, што заўсёды, калi iду вулiцай, прыглядаюся да агародчыкаў, што ёсць яшчэ каля некаторых хат, i нi разу не бачыў кветак. Усюды толькi клубнiцы, агрэст, парэчкi, усякая агароднiна, якую раней i ў вочы нiхто не бачыў. Толькi ў гародчыку прыезджай аднекуль Зосi Дамаскiнай бачыў цюльпаны, пiвонi, гваздзiкi i яшчэ нейкiя невядомыя кветкi. Такiя ж кветкi раслi i яшчэ каля адной хаты. Але i там жылi таксама прыезджыя, якiх я нават i не ведаў.

Ад гэтых думак у мяне нават сцiснулася сэрца, быццам я зусiм нядаўна ўчынiў нейкую правiннасць i гэта толькi цяпер дайшло да маёй свядомасцi. I раптам падалося, што у траве нешта засiнела, як усё роўна блiснуў агеньчык электразваркi. Я падумаў спачатку, што гэта кiнутая некiм сiняя абгортка ад цукеркi цi так якая паперка, а мо i дзiкая вiка аблюбавала месца ў гэтай гушчэчы. Расхiнуў траву, i аж пацямнела ўваччу: гэта сапраўды была кветачка, хоць i слаба сiняя, як вылiнялая ўсяроўна, паабапал яе, як вартавыя, стаялi два пругкiя шаблепадобныя лiсточкi. Касач!.. Выжыў. Столькi гадоў мiнула, трава заглушыла, а ён здужаў, выжыў, не здiчэў!

Я ўжо i рад, i не рад быў свайму адкрыццю: не ведаў, што рабiць з iм. Мне здавалася, што цяпер касача можа знайсцi любы, сарваць проста так, як бывае, дзеля забавы. I нiчога не прыдумаўшы лепшага, пачаў яшчэ больш ахiнаць травой, маскiраваць кветку.

— Што вы там знайшлi такое цiкавае? — раптам пачуў я ззаду за сабой знаёмы голас.

Павярнуўся i ўбачыў: абапёршыся аберуч на плот, за мной сочыць Зося Дамаскiна.

— Ды вось, касача знайшоў, — прастадушна прызнаўся я.

— Касача? Якога? — яшчэ больш зацiкавiлася Зося.

— Ды кветкi такiя ёсць.

— Касачы? Тут? У гэтай траве? — здзiвiлася яшчэ больш Зося.

— Iх тут некалi было многа. Дык вось адна кветачка выжыла, засталася.

— Ой, я ж так хацела, так хацела завесцi сабе касачоў, ды так нiдзе i не натрапiла, — успляснуўшы рукамi, забедавала Зося. — Вы б, можа, аддалi гэты касач мне, я перасаджу яго ў свой гародчык, развяду, а потым i вам дам на развод. У мяне якраз i месца ёсць у гародчыку.

— Дык цi прымецца ён, выкапаны сярод лета, — засумняваўся я.

— А я яго прама з зямлёй выкапаю, палiваць буду, дык абавязкова прыжывецца. Я ўжо не раз так рабiла.

Я з радасцю памог Зосi выкапаць i пасадзiць касач, i адразу на душы ў мяне стала лёгка i спакойна, быццам зрабiў нейкую самую важную справу ў сваiм жыццi.  

Заметили ошибку? Пожалуйста, выделите её и нажмите Ctrl+Enter