Інвестары прыходзяць і застаюцца
Займець інвестара — справа выгадная і ўдзячная. Беларусь, асабліва ў апошні час, на самым высокім узроўні заяўляе пра інвестараў як пра жаданых у сябе гасцей. І ў канкрэтных выпадках ім робяцца вельмі прывабныя прапановы, у першую чаргу, па разнастайных ільготах. Усё гэта апраўдана: інвестара трэба зацікавіць, каб ён зрабіў выбар на тваю карысць. У нашай сённяшняй размове пастараемся выйсці на перавагі інвестыцыйнага клімату ў Беларусі. Удзельнікі “круглага стала” змогуць абазначыць спрыяльныя ўмовы для работы інвестараў у краіне, прадстаўнікі бізнесу раскажуць пра ўласны досвед інвеставання ў тыя ці іншыя галіны. Зрэшты, не схільныя адыходзіць і ад праблем, калі такія паўстаюць на шляху інвестара, які прыйшоў у Беларусь або мае намер гэта зрабіць. Такім чынам, удзельнікі круглага стала:
• Уладзімір Улаховіч, намеснік старшыні Беларускай гандлёва-прамысловай палаты;
• Рымантас Пуртуліс, кіраўнік праектаў групы кампаній ARVI (Літва);
• Аляксандр Шчурко, афіцыйны прадстаўнік ARVI ў Беларусі;
• Святлана Забуруева, начальнік сектара знешнеэканамічнай дзейнасці Беларускай гандлёва-прамысловай палаты.
 |  |  |  |
Улаховіч: Інвестыцыйная актыўнасць — гэта пэўны паказчык дынамікі развіцця эканомікі. Я нават сказаў бы, паказчык здаровага развіцця эканомікі. Вельмі часта гэта не толькі фінансавыя сродкі, але і тэхналогіі, паколькі, як правіла, інвестыцыі ідуць такім агульным пакетам. Найбольш выгадныя інвестыцыі ў большасці выпадкаў звязаныя і з трансферам тэхналогій, і з развіццём вытворчай кааперацыі. Вось гэта я цалкам аднёс бы да нашых асаблівасцяў. Таму што інвестыцыі, напрыклад, у пачатку 90-х гадоў ішлі па лініі прыватызацыі. Вельмі часта інвестыцыі прыходзілі для таго, каб трошкі расчысціць канкурэнтнае асяроддзе. Мы ведаем нямала прыкладаў, калі ў суседніх краінах, у Расійскай Федэрацыі, на Украіне, прыватызаваліся прадпрыемствы даволі паспяховыя, з патэнцыялам. Але, тым не менш, яны проста знікалі. Тое, што мы маем сёння ў Беларусі, істотна адрозніваецца. Мне падаецца, што канцэпцыя кропкавага інвеставання ў нашай краіне апраўдана. Калі ў аснову кладуцца нават не фінансавыя сродкі, а рэпутацыя партнёра, інвестара, які забяспечыць эфектыўнае развіццё прадпрыемстваў. Гэта тая асаблівасць, на якую варта звярнуць увагу перш за ўсё. І калі мы спрабуем ацаніць наш досвед, мы, напэўна, павінны гэты фактар улі-чыць. Такі канцэптуальны падыход, які апраўдаў сябе, вельмі сугучны з сацыяльным профілем дзяржавы. Паколькі захоўваюцца прадпрыемствы, нават калі часам цяжка гэта рабіць. Захоўваюцца градаўтваральныя прадпрыемствы. І яны прыватызуюцца якраз на падставе эфектыўнага менеджменту. Гэта нас вельмі збліжае з тым, як падобныя падыходы рэалізуюцца ў Еўрапейскім саюзе. У суседніх краінах мы часам маем досвед бязмежнага капіталізму і прыватызацыі. Гэта такія агульныя заўвагі, на якія я хацеў бы звярнуць увагу.
Калі гаварыць пра Беларусь, то ў краіны ёсць свае перавагі. Гэта і геаграфічнае становішча, калі мы гаворым, што Беларусь для еўрапейцаў — акно або дзверы ў Еўразійскі эканамічны саюз. На гэты вялікі рынак, дзе мінімізуюцца бар’еры, спрашчаюцца мытныя ўмовы. Другая наша перавага ў тым, што Беларусь захавала прамысловы профіль вытворчасці. Мы маем досвед нашых суседзяў, калі яны трацілі свой патэнцыял. У гэтым плане дзяржава паступіла разумна, калі холдынгі ўзяла пад сваю апеку, арганізавала вытворчыя ланцужкі. І сёння яны працуюць. Нялёгка, часам ёсць складанасці, але, тым не менш, працуюць. Яшчэ адна перавага. Паглядзіце на Еўразійскі эканамічны саюз. Першыя два нашыя партнёры — гэта Казахстан і Расія, дзе пераважае сыравінны тып эканомікі. У нас прамысловасць утварае звыш 30 працэнтаў ВУП. Гэта значыць, ёсць база, у якую можна інвеставаць, база, на якой можна развіваць вытворчасць, а вытворчасць — гэта якраз тое, куды сёння трэба інвеставаць. Я таксама аднёс бы да пераваг тую палітыку, якая ў апошнія гады вядзецца па аптымізацыі інвестыцыйнага заканадаўства. Калі паглядзець на гэтыя рэйтынгі, то мы там сярод выдатнікаў, сярод краін, якія робяць найбольш важныя крокі па бізнес-працэдурах, па аптымізацыі падатковай нагрузкі і г.д. Яшчэ адна перавага — нашы людзі. Усе інвестары адзначаюць, што ў вас вельмі добра падрыхтаваныя кадры. Мы захавалі класічную вышэйшую школу і можам прапанаваць сапраўды высокакваліфікаваных людзей. Яшчэ перавага — гэта стабільнае, спакойнае жыццё ў краіне. Гэта таксама немалаважна. І гэта адзначаюць усе нашы партнёры, якія прыязджаюць у Мінск. Ім тут падабаецца: тут спакойна, няма крымінальных нагрузак. Няма ценявой фінансавай нагрузкі для бізнесу — у нас усё гэта выкарчоўваецца вельмі жорсткім спосабам. Гэта таксама пазітыўны момант, які трэба ўлічваць. У нас ёсць цэлы шэраг прэферэнцыяльных зон, якія маюць асаблівыя перавагі. Напрыклад, Індустрыяльны парк: 10 гадоў вызвалення ад падаткаў і потым выплата 50 працэнтаў ад падаткаў на працягу яшчэ 10 гадоў. Да таго ж, шэсць свабодных эканамічных зон. Таксама вялікія перавагі і прывілеі ў малых гарадах для развіцця малога і сярэдняга бізнесу. Ёсць інвестыцыйны дагавор, дзе дзяржава бярэ на сябе гарантыі. Так што ў нас ёсць перавагі. Але ёсць і свая спецыфіка работы: дзесьці няспешная, прадуманая. Можа быць, гэта асцярожная інвестыцыйная палітыка. Але лічбы гавораць аб тым, што інтарэс да нас вялікі.
Пуртуліс: Існуе памылковае меркаванне, што інвестар прыходзіць, калі яму абяцаюць залатыя горы. Напрыклад, ёсць нейкія скідкі з падатку на прыбытак. Але гэты прыбытак трэба спачатку зарабіць. А потым ужо атрымліваць скідкі. Чаму наша група сюды прыйшла? Па-першае, мы не такая вялікая, глабальная кампанія, якая б “ішла ў перапоўнены аўтобус, распіхваючы ўсіх локцямі”. У Беларусі, як і ў іншых краінах, нейкая тэхналогія з’яўляецца хутчэй, нейкая — пазней. Недзе наша прадпрыемства наперадзе, дзесьці адстае. Мы не ішлі ў Беларусь “праз не магу”, а ішлі менавіта туды, куды нас запрашалі. Гэта ўзаемнае жаданне. Бізнес не бывае такі, што аднаму выгадна, а другому не. Тут гаворка ідзе пра дзяржаўна-прыватнае партнёрства. Гэта і ёсць перавага, і мы бачым гэтую падтрымку. Становіцца зразумела, што дзяржава падтрымлівае партнёраў, якія ёй патрэбныя.
У нас спецыфічная вытворчасць, якую ў Літве таксама не прыватызавалі, а стваралі новыя тэхналогіі з нуля. Нашы тэхналогіі, — гэта тэхналогіі перапрацоўкі адходаў жывёльнага паходжання. У жывёлагадоўчых і птушкагадоўчых галінах, на фермах ёсць адходы, ёсць страты, ёсць падзёж. Раней усё гэта альбо закопвалася ў зямлю, альбо мінімальна перапрацоўвалася. Цяпер з’явіліся тэхналогіі. І сёння гэта ўжо не называецца “ўтылізацыяй”, а называецца перапрацоўкай адходаў. Раней у зямлю і мы, і вы закопвалі ўсё тое, што магло б ісці на корм жывёлам. Не гаворачы аб тым, што забруджвалася прырода. Літва ўступіла ў Сусветную гандлёвую арганізацыю, дзе ёсць жорсткія патрабаванні. Калі няма цывілізаванай перапрацоўкі адходаў, забруджваецца навакольнае асяроддзе, то мяса ад такіх прадпрыемстваў не можа экспартавацца ў іншыя краіны. Мы гэта ўжо прайшлі. Беларусь вядзе перагаворы па ўступленні ў СГА. І мы бачым, што тэхналогія ў гэтай галіне яшчэ не дасягнула таго ўзроўню, які патрэбны.
А мы валодаем такімі тэхналогіямі і вырашылі, што маглі б падзяліцца імі. Нас запрасілі сюды, мы паглядзелі і абмеркавалі ўмовы. І я пацвярджаю, што інвестыцыйны дагавор нам даў падтрымку. У любой дзяржаве ёсць чыноўнікі, мяняюцца законы, а інвестар хоча стабільнасці. У інвестыцыйным дагаворы прапісана, што нават калі законы памяняюцца, мы захаваем ільготы. Яны будуць захоўвацца незалежна ад палітыка-эканамічных змен. Мы верым ва Урад, верым у дзяржаву, вось чаму мы сюды прыйшлі. Нам далі нармальныя ўмовы для работы і пэўныя льготы. Без іх мы, напэўна, не пайшлі б, паколькі мы прыйшлі аднаўляць фактычна паміраючыя прадпрыемствы. Мы і самі не верылі, што за два гады зробім праект, пабудуем завод і ён заробіць. Людзі з Расіі, у прыватнасці з Сібіры, прыязджаюць сюды паглядзець, як зрабіць са старых тэхналогій новыя, затраціўшы мінімальныя сродкі.
Галоўная наша задача была не ствараць новыя рабочыя месцы, а захаваць існуючыя, падняць іх на больш высокі ўзровень. Калі былі грузчыкі, то цяпер яны аператары. Былі проста аператары — сталі аператары складаных машын. Мы захавалі рабочыя месцы. Вядома, праз два гады дабавілі новыя. І адпаведна, увесь узровень падняўся вышэй.
Другая сфера нашай дзейнасці — мы ствараем буйны комплекс па гадаванні і вытворчасці мяса індычкі. Чаму мы сюды ідзём з індычкай? Таму што бройлеры ўсюды ёсць — гэтая прамысловасць добра развітая і ў вас у краіне, і ў Літве. Бройлеры хутка растуць, на працягу месяца, і забяспечваюць патрэбы людзей у даступным па цане мясе. Індычына — гэта, вядома, не прадмет раскошы, але крыху больш высокі ўзровень. У Літве мы былі адзіным прадпрыемствам, якое паставіла ўсё гэта на прамысловую аснову. Як вынік, ужыванне індычыны з 300 г на чалавека ў год вырасла да 2-3 кг. У той час як сярэднееўрапейскі паказчык — недзе 8-10 кг у год. У Беларусі — дзесьці каля 1 кг. Індычына даражэйшая за мяса бройлера, але мы верым у пакупніцкую здольнасць насельніцтва. Мы ўбачылі сваю нішу. Нам стварылі добрыя ўмовы. Мы сустрэліся з мясцовымі ўладамі і зноў падпісалі інвестыцыйны дагавор. Як вынік: і інвестар задаволены, і людзі, якія маюць магчымасць купляць якаснае і больш карыснае мяса. Вось наша канцэпцыя, якую мы развіваем з дапамогай дзяржавы. Гэта класічны прыклад дзяржаўна-прыватнага партнёрства.
Улаховіч: Хачу акцэнтаваць увагу, што заўсёды ёсць нішы, якія не бачныя і не відавочныя, а інвестар можа прыйсці ў гэтыя нішы і адкрыць цэлыя новыя напрамкі. Гэта вельмі цікавая роля, якую адыгрывае інвестар. У гэтым плане ваш прыклад вельмі паказальны. Ёсць і іншыя прыклады, калі мы ў Беларусі адкрываем цалкам новыя вытворчасці. Гэта не проста жывыя грошы, калі нехта выкупляе актывы. Не, вельмі важна, каб была дынаміка развіцця і новыя магчымасці.
Шчурко: Напрамкі дзейнасці вельмі важныя. Неабходна ставіць пытанне аб тым, што ўсе суб’екты гаспадарання павінны ўтылізаваць адходы жывёльнай вытворчасці праз прадпрыемствы, якія ўжо створаны ў краіне. А абавязак прадпрыемстваў — прымаць усё для ўтылізацыі. У перспектыве трэба будзе ставіць гэтае пытанне менавіта такім чынам. Гэта ўсё пытанні экалогіі і бяспекі. Праз жывёл пранікае нямала хвароб. Таму пытанне ўтылізацыі — гэта вельмі важнае пытанне экалагічнай бяспекі. Сёння мы ўжо будуем завод па ўтылізацыі. Ёсць прапановы ў Магілёўскай вобласці, у Мінскай, у Гродзенскай. Разам з рэалізацыяй гэтага праекта мы будуем кормазавод. Завод па ўтылізацыі адходаў вытворчасці атрымлівае пратэінавую муку. Усё гэта ідзе на кормазавод, дзе робяцца кармы і кармавыя дабаўкі. І зноў жа, гэтым кормяцца індыкі, а канчатковы прадукт — мяса для насельніцтва. Атрымліваецца цалкам замкнуты цыкл: ніякіх адходаў вытворчасці.
Пуртуліс: Хацелася б дадаць наступнае: калі ствараецца аўтамабільны завод, гэта не значыць, што будзе толькі ён адзін. Побач ствараецца група маленькіх прадпрыемстваў: нехта робіць рызіну, нехта — іншыя кампаненты. Як мы робім у Літве? Разам з абласнымі ўладамі разглядаем, дзе паставіць кормазавод. Там, дзе добра развітыя фермерскія гаспадаркі. Чаму? Мы не баімся канкурэнцыі з фермерамі. Магутнасці там невялікія, але чым больш выгадоўваюць індыкоў, тым больш насельніцтва купляе мяса. Частку сваіх птушанят мы па дагаворах прадаём фермерам, забяспечваем іх камбікармамі. Мы стараемся “акружыць” сябе фермерамі, каб яны былі нашымі памочнікамі.
Шчурко: Занятасць людзей на вытворчасці — вельмі важнае пытанне. Але будаўніцтва фермаў мае яшчэ адзін рашаючы момант — забеспячэнне жыллём. Кампанія будуе дом за свае сродкі на тэрыторыі фермы для той сям’і, якая там працуе. Яшчэ адзін момант. У нас вялікая колькасць рыбных адходаў ад такіх прадпрыемстваў, як “Санта-Брэмар”, “Белрыба” і іншых. Што можа быць цікавае для ARVI? У іх знаходзіцца прадпрыемства па перапрацоўцы рыбных адходаў у Латвіі, дзе яны з гэтага ўсяго выпускаюць рыбін тлушч. Рыбін тлушч закупляецца кампаніямі, якія робяць з яго полівітаміны Амега-3. Мы сёлета плануем павелічэнне магутнасцяў гэтага завода ў тры разы, у тым ліку будзе разглядацца пытанне па перапрацоўцы рыбы.
Завод па перапрацоўцы адходаў ад ARVI ў Гродзенскай вобласці
— Якая хоць бы прыблізна патэнцыйная інвестыцыйная ёмістасць беларускай эканомікі? Зрэшты, можна пытанне паставіць і інакш: якія галіны эканомікі сёння маюць большую патрэбу ў прытоку інвестыцый?
Улаховіч: Вельмі складана сказаць пра ёмістасць, таму што інвеставаць у новыя тэхналогіі можна бясконца. Калі гаварыць у цэлым, то, па-першае, як я ўжо згадваў, Беларусь захавала прамысловы патэнцыял. Больш за тое, мы зрабілі вельмі сур’ёзныя крокі па мадэрнізацыі гэтага прамысловага патэнцыялу: ма-шынабудаўнічы комплекс, нафтахімічная галіна. Але сёння застаецца яшчэ вельмі шмат прадпрыемстваў, у якія можна інвеставаць. Гэта датычыцца і апрацоўчай прамысловасці, і машынабудавання. Таму што канкурэнцыя на гэтым рынку вельмі высокая. Так, нашы гіганты, флагманы прамысловасці мадэрнізуюцца, адаптуюць сваю прадукцыю. Але гэта павінна весціся пастаянна.
Другі момант — гэта тое, што захавалася беларуская навука. Мы часам не ўсё ведаем. Калі я прыязджаю на бізнес-форум у Хельсінкі, мне паказваюць беспілотнік “Дрон”, які ў Фінляндыі ўжо тэстуецца: каб жывёл лічыць у лесе. Калі нам расказваюць пра новыя тэхналогіі, новыя матэрыялы, нанаматэрыялы, — гэта тое, куды можна інвеставаць. Магчыма, мы інерцыйныя ў гэтым плане. Ёсць перадавыя прамысловыя дзяржавы, дзе ад інавацый да ўкаранення праходзіць вельмі кароткі час. Мы, на жаль, яшчэ не навучыліся рабіць гэта хутка. І вось тут патрэбныя інвестыцыі, тут патрэбны венчурны капітал. У прынцыпе, дзяржава павінна рэгуляваць галіны, каб балансаваць эканамічнае развіццё і правільна выбудоўваць інфраструктуру: адэкватна нашым магчымасцям і запытам рынку. Ёсць, вядома, дзяржаўныя акцэнты і праграмы. Калі вы паглядзіце матэрыялы Нацыянальнага агенцтва па інвестыцыях і прыватызацыі, там ёсць цалкам канкрэтныя галіны: біятэхналогіі, фармацэўтыка, альтэрнатыўная энергетыка і аўтамабілебудаванне. Гэта вельмі перспектыўныя напрамкі, дзе асаблівае стаўленне да інвестараў. У Беларусі таксама ёсць пэўныя магчымасці па гэтых сектарах, напрыклад, фармацэўтыка. Вельмі далікатная сфера, дзе працуюць глабальныя гульцы, якія трымаюць гэты свет. Але калі мы пачынаем глядзець прадукцыю, то бачым, што можам выпускаць яе тут, у сябе. Мы можам вырабляць імпартазамяшчальныя тавары, больш за тое, мы можам вырабляць і новыя віды фармацэўтычнай прадукцыі. Нядаўна ў нас быў бізнес-форум з кітайскімі партнёрамі (правінцыя Цінхань), якія прапанавалі вельмі цікавую фармацэўтычную тэму. Аказваецца, з ільну можна рабіць лекі, якія паніжаюць узровень халестэрыну ў крыві, і традыцыйная кітайская ме-дыцына даўно гэта выкарыстоўвае. Мы вырошчваем лён. У нас ёсць Індустрыяльны парк, які прапаноўвае працаваць дзесяць гадоў наогул у ідэальных умовах. І яны гатовыя — па гэтай тэме ўжо ёсць пратаколы намераў.
Калі паглядзець на нацыянальную эканоміку, мы вельмі залежым ад энергарэсурсаў. Ёсць дзяржаўная праграма, каб зрабіць наш энергетычны баланс больш устойлівым і выйсці на 25 працэнтаў мясцовай энергетыкі. Невыпадкова рэалізоўваецца і праект па будаўніцтве атамнай электрастанцыі. Але альтэрнатыўная энергетыка, асабліва на мясцовым узроўні, вельмі важная. Сёння гэтыя пытанні дэлегаваныя мясцовым уладам. І ў нас ужо ёсць мясцовыя электрастанцыі, якія працуюць на розных альтэрнатыўных відах паліва. Ёсць і прадпрыемствы па перапрацоўцы адходаў. На жаль, мы тут асабліва не ведаем тэхналогій у адрозненне ад, скажам, прамыслова развітых краін, якія займаюцца гэтым ужо апошнія сорак гадоў. Ёсць нямецкія і шведскія тэхналогіі, якія мы можам запазычваць і выкарыстоўваць. Гэта таксама вельмі добры і цікавы аб’ект для інвестыцый.
Далей ідзе аўтамабілебудаванне, у прыватнасці аўтакампаненты. Паглядзіце, у апошнія гады BelGee з’явіўся (завод па вытворчасці кітайскіх аўтамабіляў), і “Юнісан” працуе з Ford, і General Motors актыўна вядуць перагаворы з Мінпрамам. Ёсць прадпрыемствы па выпуску аўтакампанентаў, такія як барысаўскі БАТЭ. Ёсць цэлая праграма развіцця гэтага напрамку, бо, калі мы развіваем аўтамабілебудаванне, развіваецца ўся інфраструктура, сэрвісныя паслугі, развіваецца наша транспартная сфера. Гэта вялікі напрамак, які патрабуе новых і спадарожных вытворчасцяў.
Вось гэта асноўныя напрамкі. Але, з іншага боку, калі вы пойдзеце ў Індустрыяльны парк, у іх там таксама ёсць пяць сваіх асноўных напрамкаў, якія яны вызначылі. Гэта своеасаблівая прэферэнцыяльная зона, якая адкрыта для інвестараў і якая ўключае і IT-тэхналогіі, і фармацэўтыку, і інш. Трэба вырабляць тую прадукцыю, якая пойдзе не на беларускі рынак. Таму што ён не вельмі вялікі, а на рынак Еўрапейскага саюза, і на рынак Еўразійскага эканамічнага саюза. Вось наша звышзадача. Прадукт, які мы павінны вырабляць, можа працаваць на гэтыя рынкі.
Пуртуліс: Са сваіх прыватных назіранняў скажу, што, калі дзяржава прапаноўвае праз інвестыцыйнае агенцтва, праз урад, праз гандлёва-прамысловую палату набор сваіх пажаданняў, вядома, інвестар не падае на кожную прапанову. Кожны выбірае на свой густ.
На адным з нашых кармавых заводаў катлы старых мадэляў спажывалі ў тры разы больш пары (а гэта ўсё энергазатраты) на адзін кілаграм камбікормавай мукі. Сучасныя катлы, няважна, чые яны — нямецкія, беларускія, расійскія, спажываюць у тры разы менш пары. Калі прапаноўваюцца напрамкі, інвестар выбірае той, які яму цікавы. Калі ў яго няма сіл і досведу, ён туды не пойдзе. І наадварот, калі ў яго ёсць патэнцыял, ён пойдзе туды, куды яму паказваюць дарожку, куды яго запрашаюць. Гэта і ёсць прыклады дзяржаўна-прыватнага партнёрства.
Улаховіч: Гадоў пяць назад існавала скептычнае меркаванне, што рынак павінен сам сябе рэгуляваць. Але крызісныя з’явы апошніх гадоў паказалі, што без дзяржаўнага кіравання, прадуманага і паслядоўнага, рынак сам сябе можа падарваць вельмі моцна. І мы бачым, якія крызісныя з’явы адбываюцца ў зусім недалёкіх ад нас краінах, таму роля дзяржавы павінна быць вельмі прадуманай. Не проста апекаваць, а падтрымліваць, накіроўваць, бачыць перспектыву. Вось у чым каштоўнасць дзяржаўнага кіравання.
— Безумоўна, інвестар сам мае права выбіраць, у якую краіну яму ісці з інвестыцыямі. Ён напэўна пойдзе туды, дзе ўмовы размяшчэння капіталу, прымянення тэхналогій і да т.п. найбольш выгадныя. Чым Беларусь, на думку ўдзельнікаў круглага стала, прывабная для замежных інвестараў?
Улаховіч: Вядома, ёсць нашы відавочныя перавагі, такія як геаграфія, як эканамічны профіль краіны. Цяжка пайсці проста ў чыстае поле. Зусім іншая сітуацыя, калі мы бачым, што ёсць магчымасці развіцця бізнесу з улікам ужо існуючых вытворчасцяў. Як, напрыклад, вытворчасць аўтакампанентаў. У нас ёсць прадпрыемствы, якія робяць маленькія сегменты, але трэба паступова іх нарошчваць. Вытворчасць аўтазапчастак, аўтакампанентаў можна зрабіць цэлым напрамкам, цэлай галіной. Адзін нямецкі інвестар мне сказаў, што інвестары і грошы любяць цішыню і што яму вельмі падабаецца ў Беларусі: у вас тут ціха, спакойна, ніхто не ходзіць са сцягамі. Летась у нас быў бізнес-форум у Нью-Ёрку, быў наш прэм’ер, дзе і мяне папрасілі выступіць. Я сказаў аднаму нашаму амерыканскаму партнёру, што ў сваім выступленні буду спасылацца на яго словы, калі ён сказаў: “Я вельмі рад, што ў мяне тут бізнес, таму што мне тут падабаецца: тут спакойна, тут у мяне добра падрыхтаваныя супрацоўнікі, у вас тут усё зразумела. Мне падабаецца спакойны, прыгожы і чысты горад. Але я вам дам адну параду: вам трэба be aggressive”. Прасоўвайце свой імідж, свае магчымасці, свой патэнцыял, які сапраўды ёсць. На жаль, яго не ўсе заўважаюць, але ён ёсць. Ёсць рэчы, якія не прапісаны ў законе. Якасць жыцця. Вы ведаеце, што, калі ваша дачка пройдзе ў 23.00 у мінскім парку Горкага, з ёй нічога не здарыцца. Далёка не ў кожнай еўрапейскай сталіцы такая атмасфера і такое спакойнае, упэўненае жыццё. Якасць жыцця — гэта тое, што сёння таксама прыцягвае. Якасць нашых кадраў. Умовы работы і ўпэўненасць у заўтрашнім дні. Часам нас крытыкуюць, што ў нас прысутнічае вялікі адміністрацыйны рэсурс, але часам гэта вельмі вялікі плюс. Інвестар заўсёды вельмі разважлівы і вельмі прагматычны. Ён менш за ўсё слухае каментарыі палітычных аналітыкаў. Ён разлічвае, глядзіць рэальную карціну. Глядзіць на гісторыі поспеху бізнесу і на рэальныя магчымасці. Ён вядзе прамыя перагаворы, каб зразумець самому, што можна рабіць і як можна рабіць.
Пуртуліс: Інвестары, вядома, чытаюць усякія газеты. Але інвестары адносяцца да палітыка-эканамічных аналітыкаў наступным чынам: сёння аналітык прыгожа расказвае, як будзе, а потым яшчэ прыгажэй расказвае, чаму так не здарылася.
Улаховіч: У апошнія некалькі дзесяцігоддзяў самыя вялікія аб’ёмы інвестыцый пайшлі ў Кітайскую Народную Рэспубліку. Сам Кітай — адзін з ключавых інвестараў, і ніхто не аглядваўся, што там, так сказаць, вельмі жорсткія грамадскія адносіны, што там вельмі сур’ёзныя пакаранні. Ніхто на гэта не звяртаў увагі. Была магчымасць — туды праінвеставалі. І сёння там усе гіганты, усе глабальныя гульцы, транснацыянальныя кампаніі маюць свае вытворчасці.
Пуртуліс: Беларусь і Літва блізкія і з пункту гледжання геаграфіі, і звязаныя гістарычна, таму каму, як ні нам, бачыць, дзе тут ёсць магчымасці. Гадоў дваццаць назад прамысловасць была прыкладна на аднолькавым узроўні. Цяпер дзесьці Беларусь пайшла наперад, сям-там літоўцы выйшлі наперад. Гэта нармальна — жыццё ідзе. Таму не трэба ездзіць далёка. Калі інвестар бачыць, што недзе ён патрэбны і ён дапаможа паўтарыць свой шлях, які ён ужо прайшоў у сябе, то чаму б не зрабіць гэта. Інвестары паўтараюць свой досвед у Беларусі з падтрымкай дзяржавы. Для нас, як для літоўскага прадпрыемства, Беларусь — гэта суседняя і знаёмая краіна. Тут лягчэй убачыць магчымасці. Тут няма глабальных кангламератаў, якія не пускаюць чужых. Па-мойму, тут любы, хто патрэбны для прамысловасці, становіцца сваім.
Забуруева: Хоць Літва — адносна невялікая дзяржава, яна займае трэцяе месца па аб’ёме інвестыцый у Беларусь.
— Часцей усё-такі прыходзяць з інвестыцыямі ў цэнтр. Напэўна і таму, што тут прасцей вырашаць пытанні: побач ведамствы, рознага роду інстанцыі, інфраструктура лепшая, чым у правінцыі. Але хацелася б абрысаваць сітуацыю з інвестыцыямі ў рэгіёнах краіны. Якая іх інвестыцыйная канкурэнтнасць у параўнанні з цэнтрам. Ці ёсць там перавагі?
Пуртуліс: Ваша меркаванне састарэла, таму што інвестар баіцца вялікіх гарадоў, за выключэннем асабліва дакладных тэхналогій. У прынцыпе, у рэгіёнах — большая рухавасць, большая свабода, больш працоўных месцаў і большая зацікаўленасць. Мінск — гэта ўжо “перапоўнены аўтобус”.
Улаховіч: У рэгіёнах сапраўды крыху іншая атмасфера. Але ёсць і тая праблема, якую сёння трэба вырашаць. Мінэканомікі сёння распрацоўвае стратэгію прыцягнення прамых замежных інвестыцый на 2016 — 2020. Адзін з элементаў гэтай праграмы — гэта якраз развіццё інвестыцый у рэгіёнах. Таму што па нашай статыстыцы рэгіёны атрымліваюць 20-25 працэнтаў ад усіх інвестыцый. Шмат інвестараў прыходзіла ў Мінск, які з’яўляецца прамысловым і фінансавым цэнтрам. Хоць, сапраўды, у нас ёсць добрыя магчымасці ў рэгіёнах. Больш за тое, у гэтай праграме прапісаны кластары — так званы ўнутраны падзел або кааперацыя. Як, напрыклад, інфраструктура эканомікі развіваецца ў Брэсцкай вобласці, Пінск — гэта дрэваапрацоўчы кластар, у Брэсце сканцэнтравана харчовая і тэкстыльная прамысловасці, Мікашэвічы — горна-здабыўная прамысловасць. У Віцебскай вобласці — альтэрнатыўная энергетыка, прамысловасць і тэкстыль. У Гомелі — новы прамысловы парк. Дарэчы, у кожным абласным цэнтры ёсць свабодная эканамічная зона, дзе таксама ёсць свой інвестыцыйны партфель. Хімічны кластар — гэта Гродна. Усё абсалютна проста раскладваецца. І трэба стымуляваць прыход менавіта ў гэтыя сектары — у рэгіёны. Толькі сітуацыяй трэба кіраваць крыху больш акцэнтавана, каб было збалансаванае развіццё.
Пуртуліс: Лічу, што Мінск прывабны для тых, каму патрэбна высокая канцэнтрацыя навукі: для навукаёмістых, а не для энергаёмістых вытворчасцяў.
Улаховіч: Я магу сказаць, якія асноўныя інвестыцыі былі летась і ў якія сектары. Гэта — транспарт і лагістыка (самы вялікі працэнт), гандаль (у асноўным сталіца) і прамысловасць. Лагістычны кластар пачаў у нас развівацца вельмі актыўна. Чаму? Як толькі адкрыўся вялікі безбар’ерны рынак, стала лягчэй адкрыць бізнес у Беларусі — за адзін дзень можна зарэгістраваць прадпрыемства. У іншых краінах гэта працэдура можа быць звязана з рознымі складанасцямі. У Беларусі больш прадказальна весці бізнес. І лагістычная паслуга, і зарплата ў беларускага вадзіцеля будуць меншыя, чым у еўрапейца, а якасць будзе такая ж. Таму мы перажываем такі бум у лагістычным сектары і ў кластары. Гэта якраз гаворыць аб тым, што Беларусь пачынае выконваць сваю новую ролю.
Пуртуліс: Мы і самі бачым, што з кіраўніцтвам абласцей даволі хутка вырашаем пытанні, якія знаходзяцца ў іх наглядзе. Яны добра ведаюць сваю вобласць, яе патрэбы, ведаюць, што трэба, а што не трэба. І ведаюць, як дапамагчы. Тыя пытанні, якія знаходзяцца ў распараджэнні губернатара, абласных выканкамаў, вырашаюцца даволі аператыўна. Але яны могуць вырашыць не ўсе пытанні. Ёсць сферы, дзе пытанні цэнтралізаваныя, як напрыклад, электразабеспячэнне. І вось там часам тармозіцца іх вырашэнне. І калі ў вобласці мы жаданы госць, то для Мінска можам уяў-ляць малацікавы аб’ект. Сталіцы часам патрэбныя праекты, звязаныя з вялікімі электрастанцыямі, а тут, да прыкладу, нейкаму прадпрыемству трэба правесці 5 км электраперадач. Таму для росту інвестыцый у рэгіёнах трэба зрабіць так, каб на месцах было больш паўнамоцтваў і ўплыву. Мы не можам увесь час ездзіць у Мінск, але што рабіць, калі вобласць не мае дастатковай сілы ў вырашэнні пэўных пытанняў.
Улаховіч: Рэгіянальную тэму прыцягнення інвестыцый трэба рэгуляваць. У нас, дарэчы, ёсць такі адміністрацыйны інструмент, калі кожны губернатар вымушаны клапаціцца аб тым, каб былі інвестыцыі. Таму што ў яго ёсць індыкатыўная лічба, на якую трэба выйсці. Гэты адміністрацыйны інструмент стымулюе чыноўнікаў, таму што трэба працаваць і на гэтым напрамку.
Шчурко: Усё правільна. Інвестыцыйны дагавор падпісвае губернатар ад імя рэспублікі, але ў працэсе рэалізацыі інвестыцыйнага дагавора ёсць падраздзяленні цэнтральнага кіравання, з якімі, мякка кажучы, складаней мець справу. Ёсць пытанні, якія даводзіцца вырашаць на самых высокіх узроўнях.
— З якімі праблемамі, магчыма, часцей за ўсё сутыкаюцца ў Беларусі замежныя інвестары:
• з недасканаласцю заканадаўства;
• з чыноўніцкім бюракратызмам;
• з незацікаўленасцю органаў улады на месцах працаваць з інвестарамі?
Шчурко: У маім разуменні, калі падпісваецца інвестыцыйны дагавор, значыць, у далейшым органы дзяржаўнага кіравання павінны аказваць садзейнічанне яго ажыццяўленню. У тым ліку спрыяць і рэалізацыі той прадукцыі, на якую было накіравана падпісанне інвестыцыйнага дагавора, а не пакідаць інвестара са сваімі праблемамі адзін на адзін. Я хачу сказаць, што на сённяшні дзень у плане на-шых напрамкаў дзейнасці мы бачым, што ўлады зацікаўленыя аказваць садзейнічанне. Прадстаўнікі ўладных структур на месцах спрыяюць у рэалізацыі інвестыцыйнага праекта. Гэта прыемна адчуваць. І гэта выклікае жаданне працаваць.
Пуртуліс: Адна з надзённых праблем — валютныя ваганні. Усе пра гэта гавораць. Мы сюды ўкладваем свае еўра, прыбытак трэба атрымаць таксама ў еўра. А ён у пераліку можа змяншацца. У Расіі ў такіх выпадках, дзе патрэбныя інвестыцыі для дзяржавы, прадугледжана магчымасць кампенсацыі банкаўскіх ставак. Гэта не “падачка” якая-небудзь інвестару. Банкаўскія стаўкі рэгулююцца Цэнтрабанкам. Таму ўрад паказвае: вы, паважаны інвестар, прыходзьце, а мы будзем дапамагаць. Такога роду кампенсацыі дзейнічаюць як дадатковы стымул: здымаюць пэўныя рызыкі і ўзмацняюць жаданне працаваць. І тут такая падтрымка была б пажаданая. Прычым гэта практыкуецца не па ўсіх галінах, а толькі па тых, якія найбольш важныя для дзяржавы. Другі момант — гэта цэнавыя ваганні. Як, напрыклад, з коштам энергарэсурсаў. Мы імкнёмся як мага больш паменшыць нашы затраты, і гэта зразумела. Але раптам цана на энергарэсурсы (якая рэгулюецца дзяржавай) паднімецца. І тады наш бізнес трашчыць. Я гавару пра значныя для інвестара моманты, але нельга, каб яны разрасліся, як болькі. Пра іх трэба ведаць, на іх трэба звяртаць увагу і, калі неабходна, неяк рэгуляваць. Інвестару трэба ствараць умовы.
Шчурко: Інвестыцыйны дагавор па ўвядзенні ў дзеянне нашага завода быў рэалізаваны на тры гады раней, чым прадугледжвалася. Можна было спакойна працаваць да 2017 года, але завод быў здадзены ў 2014-м. Гэта гаворыць аб сур’ёзнасці намераў інвестара.
Улаховіч: Яшчэ адна тэма — адказнасць і дзяржавы, і інвестара, якую яны разам павінны падзяляць. Часам даводзіцца і расставацца з інвестарамі, якія не выканалі свае абавязацельствы. Я думаю, што якое б цудоўнае ў нас ні было заканадаўства, яго трэба ўдасканальваць. І наша Мінэканомікі над гэтым працуе і пастаянна да гэтага вяртаецца. Гэта — тэма, якая будзе заўсёды. І трэба спрашчаць адміністрацыйныя працэдуры. Па некаторых тэмах яны ў нас яшчэ патрабуюць дасканаласці, у прыватнасці, што даты-чыцца бухгалтэрыі. Зразумела, чаму ў нас такія патрабаванні: гэта звязана з жаданнем прадухіліць нейкія карупцыйныя спробы. А сёння ёсць ужо ІТ-тэхналогіі, якія дазваляюць аптымізаваць бухгалтэрыю прадпрыемства, і г.д.
Вядома, для ўсіх нас важная ўстойлівасць беларускага рубля, але тут, на жаль, мы залежым ад глабальнай кан’юнктуры. Да таго ж адыграла сваю ролю і сітуацыя, якую мы назіралі ў нашых суседніх краінах зусім нядаўна. Так, на долю РФ прыпадае 40 працэнтаў нашага экспарту, на долю Украіны — 17 працэнтаў. Мы зацікаўленыя, каб была ўстойлівасць. Сёння і Урад, і Нацбанк праводзяць вельмі жорсткую лінію, каб утрымаць курс. Але, вядома, трэба гаварыць аб інструментах фінансавых гарантый і з нашымі міністэрствамі, і з людзьмі, якія займаюцца інвестыцыйнай тэматыкай ва Урадзе. Гэта нармальнае пытанне, якое трэба абмяркоўваць.
Пуртуліс: Я лічу важным адзна-чыць, што дзяржава праводзіць розныя форумы: і ў абласцях, і з дапамогай гандлёва-прамысловай палаты. Гэта прадугледжвае абмен меркаваннямі. Часам вельмі гарачыя спрэчкі адбываюцца. На форумах можна гаварыць аб тым, што не падабаецца, можна абмяркоўваць розныя моманты.
Забуруева: Цяпер распрацоўваюцца розныя стратэгіі прыцягнення прамых замежных інвестыцый, а таксама развіцця малога і сярэдняга бізнесу на наступную пяцігодку. Органы дзяржаўнага кіравання вельмі актыўна прыцягваюць розныя міжнародныя кампаніі для выпрацоўкі гэтых стратэгій, каб атрымаць лепшыя вынікі. Прыцягваюцца і Міжнародная фінансавая карпарацыя, і МВФ для ацэнак, якія нам паказалі б, што мы маглі б зрабіць яшчэ лепшым наша заканадаўства. І з той мэтай, каб максімальна палепшыць умовы для работы.
— Па ўсім выходзіць, што сёння можна аб’ектыўна назваць Беларусь інвестыцыйна прывабнай краінай для замежных інвестараў. У чым яе перавага перад іншымі краінамі, якія, скажам, таксама знаходзяцца на постсавецкай прасторы.
Пуртуліс: Мы вельмі блізкія да Еўрапейскага саюза, дзе засяроджана такое вялікае ядро прамысловасці з новымі тэхналогіямі і фінансавымі рэсурсамі. Мы блізкія да цэнтра еўрапейскага дынамічнага развіцця.
Нягледзячы на тое, што нашы шляхі развіцця адрозніваюцца, зыходны пункт быў аднолькавы. Наш узаемны абмен досведам дае магчымасць нам знайсці сваё месца, сваю нішу. У Літве аб’ём рынку не вельмі вялікі, ды і моўнага бар’ера няма. Немалаважную ролю адыгрывае таксама і прамысловы патэнцыял. Вядома ж, праз Беларусь нам лягчэй выходзіць на рынкі Мытнага або Еўразійскага эканамічнага саюза, чым праз Калінінградскую вобласць.
Шчурко: Дадам яшчэ са сваёй практыкі. У Беларусі інвестыцыйны дагавор быў зарэгістраваны за тры месяцы і рэалізаваны за год. А ў асобных суседніх рэспубліках гэта займае даволі працяглы час.
— Што паказвае досвед замежных інвестараў у Беларусі? Ці ёсць неабходнасць змяняць падыходы ва ўзаемаадносінах з імі?
Улаховіч: Так ніколі не бывае, што нічога не трэба мяняць. У такім выпадку бізнес наогул спыняецца. Вядома, заўсёды трэба ісці па шляху паляпшэння, аптымізацыі, удасканалення. Я думаю, што калі на гэтым этапе гаварыць, то важна па-сапраўднаму рэалізаваць інвестыцыі ў тыя стратэгічныя напрамкі, якія вызначаны, напрыклад, аўтамабілебудаванне, аўтакампаненты. А прамысловая база ёсць? І рынкі ёсць. Сёння проста вазіць у Расію, у Казахстан прадукцыю, якую вырабляюць у Турцыі, у Кітаі, гэта адно. Але ж мы маем магчымасць і вырабляць тут якасную прадукцыю. Калі гэта рэалізаваць, то падцягнецца ўвесь наш машынабудаўнічы комплекс на новы ўзровень. Ва Урадзе гэта разумеюць, таму што база ў нас добрая. Вельмі важна нашым холдынгам надаць новае дыханне. Рэалізацыя гэтых напрамкаў — гэта сёння найважнейшае. Натуральна, нам трэба вучыцца працаваць. У нас ёсць адзін недахоп — вялікая доля дзяржавы ў эканоміцы, і іншы раз дзяржава выступала як парасон, падтрымліваючы прадпрыемствы, укладваючы свой рэсурс туды. Наш кіраўніцкі персанал быў у прывілеяваным становішчы: ён не змагаўся за рынак, ён ведаў, што яго не кіне дзяржава. У выніку ў нас няма яшчэ навыкаў работы на вельмі канкурэнтных рынках. Нам, вядома, трэба, каб кадравы патэнцыял быў крыху іншага ўзроўню: каб працаваць з партнёрамі, працаваць на тое, каб прыходзілі тэхналогіі і сродкі ў краіну, у патрэбныя сектары, у стратэгічныя, сур’ёзныя сферы. Каб гэта не былі інвестыцыі-аднадзёнкі, калі, атрымаўшы прыбытак, можна адсюль уцячы. Такія інвестыцыі нікому не патрэбныя. Для таго, каб якасна працаваць, патрэбны, вядома, адпаведны ўзровень падрыхтоўкі. Ёсць некалькі ўрадавых дакументаў па павышэнні кваліфікацыі нашых маркетынгавых службаў і тых людзей, якія працуюць на глабальных рынках. Гэта тое, што сёння нам трэба абавязкова змяняць. Паляпшаць, каб не адставаць ад жыцця.
Пуртуліс: Я думаю, што дзяржава яшчэ не цалкам выкарыстоўвае свае фінансавыя інструменты. Многія прывыклі атрымліваць датацыі, субсідыі і інвестыцыі ад дзяржавы. Але развітым прадпрыемствам дастаткова не наяўных грошай ад дзяржавы, а больш складаных фінансавых інструментаў: напрыклад, урадавых гарантый, гарантый збыту. Пакуль такія інструменты выкарыстоўваюцца ў вельмі нязначнай колькасці ў параўнанні з іншымі краінамі. Нават у параўнанні з Расіяй і Казахстанам. Пэўная гнуткасць у гэтым плане дасць магчымасць прыцягнуць больш фінансавых рэсурсаў. Не ўкладваючы непасрэдна ў г
