Jaskrawa paleta dla smakosza

Dajmy przede wszystkim słowo ministrowi kultury Borisowi Swietłowowi:

— Projekt Kodeksu o Kulturze, nad którym pracowali przez długi czas, pod koniec 2015 roku został przyjęty w pierwszym czytaniu, a ostatecznie zostanie zatwierdzony w tym lub w przyszłym roku. Skutecznie, moim zdaniem, wykonywano rządowy program “Zamki Białorusi”. 2015 rok został odznaczony premierami spektakli, filmów. Na scenie Teatru Kupały odbyła się premiera “Mewa”, którą potem zobaczyli w Moskwie. Do 70. rocznicy Wielkiego Zwycięstwa Teatr stworzył jeszcze jedno przedstawienie — “Druga wojna światowa”. Stworzony przez białoruskiego kompozytora Jewgienija Glebowa trzy dekady temu balet “Mały Książę” wystawiono na scenie Narodowego Akademickiego Wielkiego Teatru Opery i Baletu. Śpiewaczka operowa, mezzosopran Oksana Wołkowa stała się pierwszą Białorusinką, która otworzyła jeden z ostatnich sezonów teatralnych w Metropolitan Opera w Nowym Jorku. Wydarzeniem na koniec 2015 roku — wystawa prac Goya i Picassa w Narodowym Muzeum Sztuki.

A teraz wróćmy do innych imprez kulturalnych w 2015 roku. Porozmawiajmy o nich bardziej szczegółowo. Jednym z głównych tematów roku stała się 70. rocznica Zwycięstwa koalicji antyhitlerowskiej nad nazistowskimi Niemcami w II wojnie światowej. W związku z ofiarami, które poniosła Białoruś w tej walce, wiele zostało zrobione w celu zachowania pamięci o przodkach, którzy poszli na ołtarz walki o wolność i niepodległość Ojczyzny.

Trościeniec wraz z Chatyniem jest symbolem jednej z największych tragedii XX wieku, miejscem narodowej i ogólnoludzkiej pamięci o ofiarach nazistowskiego ludobójstwa. Już w 2014 roku zaczęło się tutaj urządzenie terytorium. 22 czerwca w obecności prezydenta został otwarty pomnik “Brama pamięci” rzeźbiarza Konstantego Kościuczenki. Kompleks memoriałowy “Trościeniec” pod kierunkiem architekta Anny Aksionowej w najbliższych latach będzie uzupełniany przez nowe znaki memoriałowe. Na podejściu do “Bramy pamięci” utorowano “Drogę pamięci” z granitowymi znakami na pamiątke miejsc na Białorusi, gdzie naziści niszczyli ludzi.

W dniu 2 lipca w Wołożynie, na byłym stadionie miejskim, pomiędzy ulicami Białoruską i Nabiereżną, otworzyli znak pamiątkowy na pamiątkę cywilnych ludzi miasta, rozstrzelanych tu przez hitlerowców w latach 1941-1942. W 2014 roku, podczas budowy w tym miejscu znaleziono szczątki 107 osób. O tym, że tu są pochowane ofiary faszyzmu, od 1961 roku świadczył pomnik matki, która zasmuca. Koło tej symbolicznej figury zainstalowana płyta z napisem: “Na pamiątkę cywilów, rozstrzelanych przez hitlerowców w latach 1941-1942”. Nowy znak pamiątkowy pojawił się na miejscu tragedii czasów wojny z inicjatywy redakcji gazety “Sowietskaja Belorussija” oraz grupy firm “Triple”.

Na mińskim hotelu “Turysta” znów pojawiła się mozaika Aleksandra Kiszczenki “Białoruś partyzancka”. To symboliczne, że w jej restauracji brał udział syn autora — Aleksander Kiszczenko. Pracuje w studiach “Belrestawracji”, gdzie odrestaurowano ponad połowę oryginalnego dzieła. To wszystko, co udało się uratować z muru, z którego obsypała się smalta panneau. Ratował panneau zespół specjalistów prowadzonych przez kierownika naukowego Aleksandra Klimaszonka. Mozaika została wykonana w 1973 roku i wprowadzona do Państwowej Listy Wartości Historyczno-Kulturowych.

W Sankt Petersburgu otworzyła się wystawa “Belarusy.by” z materiałami z badań etnograficznych Białorusi w XX wieku. W hali wystawowej rozmieszczono pięćset eksponatów — tradycyjny białoruski strój, naczynia, instrumenty muzyczne z kolekcji Narodowego Muzeum Historii Republiki Białoruś. “Aby zrozumieć jakiś naród, dołączyć się do jego tradycji, trzeba wiedzieć, jak żył, co miał na sobie, jakie obchodził święta” — podkreślił znaczenie wystawy Oleg Ryżkow, dyrektor Narodowego Muzeum Historycznego. A Muzeum Starożytnobiałoruskiej Kultury wysłało do Woroneża, zeszłorocznej kulturalnej stolicy WNP, wystawę “Sztuka Białorusi: droga przez wieki”. Dyrektor muzeum Boris Łazuka powiedział, że do Rosjan wysłano wiele rzeczy, które w czasach wojującego ateizmu ratowano ze zniszczonych cerkwi: “Mieszkańcy Woroneża zobaczą także stroje kapłanów XVIII wieku, słuckie pasy — najbardziej jaskrawy element stroju szlachty tego czasu. Są to przedmioty wysokiej kultury. Towarzyszą im ubrania wiejskie, naczynia”.

Ewa Orlińska-Mianowska, opiekunka kolekcji tkanin Narodowego Muzeum Polski, przywiozła do Narodowego Muzeum Sztuki w Mińsku 6 pasów, wykonanych w Słucku w XVIII wieku. W ogóle, w polskim skarbcu ich — 59. Na Białorusi słucki pas — jednym z symboli narodowych. Ale w Polsce te pasy są postrzegane jako dziedzictwo narodowe, wspólne z Białorusinami, ponieważ zostały utworzone w czasach Rzeczypospolitej, w ogólnym państwie naszych narodów. Ewa Orlińska-Mianowska dodała: “Naukowcy nazywają te pasy “kontuszowymi”, bo nimi podpasywano kontusz i żupan — odzież męską. Wykonywano je nie tylko w Słucku, i nie tam początkowo. Tkali je w Indiach, Turcji, Persji (Iranie). Produkcja została założona nawet we włoskiej Wenecji i francuskim Lyonie. Słucka manufaktura została założona przez Jana Madżarskiego w 1767 roku za zgodą i z inicjatywy Karola Stanisława Radziwiłła Panie Kochanku. Pracowników wybierali z lokalnych mieszkańców. W ciągu pierwszych dziesięciu lat kierownictwa zakładem Jan Madżarski wykonał 758 pasów.

W styczniu 2011 roku Rada Ministrów przyjęła program państwowy “Zamki Białorusi”. Prace powinny zostać zakończone w 2018 roku. Do tego czasu zostaną przywrócone 38 obiektów. Specjaliści z instytutu “Grodnogramdzianprojekt” i kierownik naukowy Władimir Boczkow zaangażowani są w badania inżynierskie, projektowanie pierwszego etapu odbudowy Starego Zamku w Grodnie. W Lubczy od 2003 roku nie zatrzymują się, aby przywrócić wieże i mury zamku. W tym biorą udział wolontariusze z Białorusi i z zagranicy. Przygotowana dokumentacja dla wstrzymania 3 wież zamku w Nowogródku. Do zamku w Krewie konserwatorzy przyjdą zgodnie z planem, już w tym roku. W Holszanach, jak powiedziała Galina Balinskaja, kierowniczka oddziału ideologicznej pracy, kultury i spraw młodzieży Oszmianskiego Komitetu Wykonawczego, rozpoczęła się odbudowa wieży północnej pałacu Sapiehów.

Najstarsza świątynia na Białorusi, która zachowała się do dziś — to Cerkiew Przemienienia Pańskiego w Połocku. Całe są nie tylko mury XII wieku, ale także freski z tego samego okresu w środku. Wykopaliska, prowadzone tu niedawno, zmieniły przedstawienia o oryginalnym wyglądzie świątyni. Okazało się, że była większa niż ta, którą widzimy teraz. O odkryciach opowiedział Denis Duk, szef ekspedycji naukowej, prorektor Połockiego Uniwersytetu Państwowego do spraw naukowych i współpracownik Ermitażu w Petersburgu Jewgenij Torszyn. Okazało się, że obok budynku istniały galerie, a przed główną fasadą — przybudówka, które znacznie zwiększały objętość budynku. Podczas wykopalisk naukowcy mieli szczęście niejeden raz. W krypcie z prawej strony od głównego wejścia znaleźli pieczęć samej Wielebnej Eufrozyny — założycielki cerkwi i klasztoru przy niej. W Ministerstwie Kultury Białorusi teraz rozważają pytanie o zaproszeniu architektów-konserwatorów z Rosji do badania budowli starożytnej świątnyni i tworzenia białorusko-rosyjskiego zespołu specjalistów, którzy utrzymują zarówno dla nas i dla przyszłych pokoleń to dzieło sztuki architektonicznej.

Powodów, aby odwiedzić Puszczę Białowieską wkrótce będzie więcej. Oprócz żubrów i Świętego Mikołaja, tutaj można będzie zobaczyć, jak żyli nasi przodkowie w 2016 roku przed naszą erą, a nawet wcześniej. Naukowcy z Instytutu Historii Narodowej Akademii Nauk przeprowadzili wykopaliska, które będą kontynuowane przez utworzenie na terytorium Parku Narodowego Muzeum Archeologicznego pod otwartym niebem — pierwszego w kraju. Jednym z autorów pomysłu — Wadim Łakiza, zastępca dyrektora do pracy naukowej Instytutu Historii. Okazało się, że nie jeden żubr panował w puszczy. Tutaj odkryto osady człowieka różnych epok.

Więcej niż 5 lat temu pracownicy Narodowego Muzeum Sztuki Aleksander Jaroszewicz i Jelena Karpenko udali się do starożytnego klasztoru w Żyrowiczach, aby zgodnie z umową z Białoruskim Kościołem Prawosławnym zabrać stąd ikony. Zostały one usunięte z ikonostasu, ustanowionego w Soborze Zaśnięcia Matki Bożej jeszcze w 1732 roku. Są one obecnie w Narodowym Muzeum Sztuki — po raz pierwszy od XVIII wieku możemy zobaczyć te arcydzieła w zasięgu ręki. Bo kiedy ozdabiały ikonostas, znajdowały się na wysokości kilku metrów, trudno dostępne do zobaczenia.

Na Wzgórzu Zamkowym w Mścisławiu, w mieście na granicy z Rosją, rycerze spotkali się w pojedynkach. A na ulicy dawnej stolicy księstwa przyjechali rzemieślnicy i kucharzy z całego kraju, aby pokazać swoje umiejętności. Festiwal Kultury Średniowiecznej odbywa się tu już przez wiele lat. W Mścisławiu święto kultury średniowiecznej staje się również okazją, aby zobaczyć Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny XVIII wieku, inne zabytki. W tym roku festiwal odbędzie się znów. Jak w Mścisławiu, w Holszanach również co roku zbierają się rycerzy i turyści. W 2015 roku na festiwalu obchodzono 735. rocznicę pierwszej wzmianki o osadzie w kronikach historycznych, 610 lat od narodzin założycielki polsko-litewskiej dynastii królewskiej Jagiellonów Zofii Holszańskiej i 405 lat od budowy pałacu Sapiehów, który wysławił jako “czarny zamek” w swojej powieści detektywistycznej Uładzimir Karatkiewicz.

Do 250. rocznicy kompozytora Michała Kleofasa Ogińskiego, którą cały świat zgodnie z decyzją UNESCO obchodził w 2015 roku, Białorusini odnieśli się ze szczególnym uczuciem. Odrestaurowano majątek muzyka w Zalesiu. A dyplomata i kolekcjoner Piotr Krawczenko przekazał do odnowionego dworu, który stał się muzeum, 4 kopii dokumentów końca XVIII — początku XIX wieku, których oryginały nabył na aukcjach. Finałowy i najbardziej jaskrawy akord uroczystości zabrzmiał w Mińsku. W Narodowym Muzeum Historii przedstawiono kielich, który należał do wnuka muzyka Bogdana. Jest to jeden z niewielu oryginalnych przedmiotów, związanych z rodziną szlachecką, które zachowały się w naszym kraju. Do Mińska srebrny kielich trafił z Retowa, majątka Bogdana Ogińskiego na Litwie, koło Połągi. Natomiast z każdego miasta, gdzie tworzył Ferdynand Ruszczyc — w Petersburgu, Krakowie, Warszawie, Wilnie — zawsze wracał do ojczyzny w Bogdanowie, wsi w obecnym rejonie wołożyńskim. Pejzaże rodzinnej wsi i jej okolic — najlepszymi pracami w twórczości artysty, którego 145. rocznica na koniec 2015 roku po raz pierwszy razem została obchodzona w Bogdanowie przez Białorusinów, Litwinów i Polaków. Bo każdy z trzech narodów uważa Ruszczyca za swojego. On nas jednoczy. Do niedawna w naszym kraju zachowywała się tylko jedna praca malarza — “Koło kościoła”. Generalny Dyrektor Narodowego Muzeum Sztuki Władimir Prokopcow zadbał o wydaniu pierwszego na Białorusi albumu z pracami Ruszczyca. A najważniejsze, o czym przypomniał pan Prokopcow, jest to, że trzeba przywrócić majątek artysty w Bogdanowie. Właśnie tam jest widoczne przyszłe centrum kulturalno-turystyczne. I prace renowacyjne rozpoczną się w tym roku.

Walenty Wańkowicz — to malarz XIX wieku, urodzony koło Mińska i powiązany z nim wieloma wątkami biografii. Ale do niedawna na Białorusi nie było żadnego oryginalnego obrazu tego mistrza. Portret pisarza Tomasza Zana jego ręki przywieziono z Sankt Petersburga. O istnieniu arcydzieła do niedawna nie wiedzieli nawet eksperci. Teraz płótno należy do kolekcji korporacyjnej Belgazprombanku, a przechowywane w Narodowym Muzeum Sztuki. Cztery utwory artysty z Grodna Leona Baksta nabył Belgazprombank dla swojej kolekcji korporacyjnej w zbiorach prywatnych w Rosji i Wielkiej Brytanii. W 2016 roku będzie 150 lat od urodzin mistrza. A jeszcze od 1994 roku w Nowym Zamku Grodna wisi obraz Kazimierza Malewicza. Jednak autorstwo oznaczone ze znakiem zapytania. Dyrektor Muzeum Historii i Archeologii w Grodnie Jurij Kiturko nie ma wątpliwości: namalowany olejem na sklejce człowiek z łopatą — to dzieło słynnego malarza, który pracował razem z Marcem Chagallem w Witebsku.

Komplet pocztówek “Vilnius — Wilno. Stolica Litwy w historii Białorusi” ukazał się w mińskim wydawnictwie “Ryftur”. Są to pierwsze w historii pocztówki w języku białoruskim, poświęcone Wilnie i jego znakomitościom. Wilno — miastem, gdzie ujrzały światło pierwsze białoruskie książki, nadrukowane tutaj na początku XVI wieku Franciszkiem Skaryną. Na początku XX wieku tu były publikowane pierwsze białoruskie gazety, otworzone pierwsze białoruskie szkoły. Zestaw pocztówek reprezentuje 10 budynków, związanych z życiem i działalnością w starożytnym mieście słynnych działaczy białoruskiej, litewskiej, polskiej kultury.

Z okazji Roku Kultury zaplanowano obchody 25. rocznicy “Słowiańskiego Bazaru”. Kolejna ważna data — 75. rocznica urodzin Władimira Mulawina. Wiele rocznic pisarzy: 95. rocznica urodzin Iwana Szamiakina, 120. rocznica urodzin Kondrata Krapiwy, 125. rocznica urodzin Maksima Bahdanowicza. Przez cały rok będą trwać przygotowania do imprez z okazji urodzin Janki Kupały, Jakuba Kołasa, które będą obchodzone w 2017 roku. W tym roku ma się odbyć około 60 międzynarodowych festiwali, Dni Kultury Białorusi w różnych krajach świata: Rosji, Laosie, Wietnamie, Turcji i Wenezueli. Na Białorusi są zaplanowane Dni Kultury Armenii, Mołdawii, Łotwy, Estonii i Pakistanu. Aktywnie rozwija się współpraca kulturalna z Chinami. Przygotowuje się wystawa białoruskich prawosławnych i katolickich ikon w Watykanie. Wreszcie zostanie zakończona przebudowa studia filmowego “Belarusfilm”. Zostaną otwarte nowe obiekty w ramach programu państwowego “Zamki Białorusi”. 2016 rok zostanie rokiem popularyzacji sztuki białoruskiej.