Сотрудничество Беларуси с ЮНЕСКО нуждается в инициативах

П.Латушко: Гiсторыя супрацоўнiцтва Беларусi з ЮНЕСКА налiчвае больш за шэсцьдзесят гадоў. Мы чатыры разы выбiралiся членамi Выканаўчай рады. Нашу краiну рэгулярна наведвалi генеральныя дырэктары ЮНЕСКА. Сённяшнi генеральны дырэктар Iрына Бокава наведала Беларусь у 2014 годзе, мела сустрэчу з нашым Прэзiдэнтам. Сустракалiся яны i падчас мерапрыемстваў у Пекiне, прысвечаных 70–годдзю з заканчэння Другой сусветнай вайны. Нашыя шматлiкiя мерапрыемствы ў штаб–кватэры ЮНЕСКА даюць магчымасць больш даведацца пра Беларусь.

А.Мальдис: Яшчэ ў 1982 годзе мяне па стыпендыi ЮНЕСКА адправiлi ў «логава iмперыялiзму» — Лондан, паглядзець, што там ёсць у бiблiятэцы i музеi iмя Францыска Скарыны. Сабраная там база дадзеных зараз спраўджваецца ў партале «Беларусь гуманiтарная», якi з’яўляецца часткай Прэзiдэнцкай iнфармацыйнай платформы.

Е.Лешкович: Нагадаю, што ў Беларусi iснуюць грамадскiя арганiзацыi, якiя ўваходзяць у структуру ЮНЕСКА. Сярод iх — Беларускi камiтэт мiжнароднага савету музеяў, створаны ў 1999 годзе. Ён пэўны час вельмi актыўна працаваў — прымалi ўдзел у генеральных канферэнцыях IКОМ у Барселоне i Шанхаi, ладзiлi музейныя канферэнцыi сумесна з нацыянальнымi камiтэтамi Лiтвы, Украiны, Германii, Расii. Матэрыялы гэтых канферэнцый знаходзяцца ў бiблiятэцы Мiжнароднага савета музеяў у Парыжы. Гэта таксама стварае пазiтыўны iмiдж краiны.

И.Юревич: Хочу упомянуть и Белорусскую ассоциацию клубов ЮНЕСКО, в которой уже более шестидесяти клубов. В августе 2015 года в Пекине, на 9–м конгрессе Всемирной федерации ассоциаций, клубов и центров ЮНЕСКО новым вице–президентом от региона Европы и Северной Америки был избран Дмитрий Субцельный, председатель РОО «БелАЮ». А на прошедшей в Бухаресте в октябре минувшего года сессии Исполнительного совета Европейской и Североамериканской федерации клубов, центров и ассоциаций (ЕФУКА) принято решение о проведении следующего конгресса ЕФУКА в 2016 году в Минске.

В.Счастный: Мы присутствуем во всех всемирных списках ЮНЕСКО. Четыре объекта включены в Список всемирного наследия, в Международном реестре «Память мира» — архив и библиотека Несвижской ординации Радзивиллов, и, наконец, во Всемирный репрезентативный список нематериального культурного наследия включен обряд «Калядныя цары». Туда мы предлагали также объект «Дрыбiнскiя шапавалы». Создан национальный регистр нематериального наследия, специальный сайт.

И.Юревич: Подготовлена новая номинация «Празднования в честь Будславской иконы Божьей матери» (Будславский фест). Досье прошло первичную техническую оценку, в декабре 2016 года его рассмотрит Комитет по сохранению нематериального наследия на предмет включения в Список нематериального культурного наследия человечества. Что касается «Дрыбiнскiх шапавалаў», то это досье требует доработки: вопрос в нехватке финансовых средств для создания фильма об элементе.

П.Латушко: Мы павiнны самакрытычна ацанiць нашу працу па гэтых спiсках. Апошнi помнiк гiсторыi i культуры Беларусi, якi быў уключаны ў Спiс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА, — Нясвiжскi палац у 2005 годзе. З таго часу, на жаль, мы не змаглi пашырыць нашу прысутнасць у гэтых спiсах, што дае негатыўны эканамiчны эфект. Па дадзеных ЮНЕСКА, колькасць турыстаў, якiя наведваюць помнiкi, што ўнесеныя ў яе спiсы, узрастае на 30 адсоткаў. Мы не аднойчы за апошнiя гады iнiцыявалi перад Мiнiстэрствам культуры, абласнымi i Мiнскiм гарадскiм выканаўчымi камiтэтамi прапановы ад Мiнiстэрства замежных спраў, каб актывiзаваць гэтую працу. Але пакуль папярэднi пералiк аб’ектаў для Спiсу сусветнай культурнай i прыроднай спадчыны скарацiўся з 10 да 5. Ведаю, што мiнiстр замежных спраў, старшыня Нацыянальнай камiсii па справах ЮНЕСКА iнiцыяваў лiст да мiнiстра культуры з прапановай правесцi наступнае пасяджэнне камiсii менавiта па гэтым пытаннi: пашырэнне прысутнасцi Беларусi ў спiсах ЮНЕСКА. Напрыклад, падчас мерапрыемстваў у Нармандыi, дзе адзначалi 70 год высадкi саюзнiкаў падчас Другой сусветнай вайны, прэзiдэнт Францыi прапанаваў унесцi ў Спiс спадчыны ЮНЕСКА тэрыторыю, дзе высаджвалiся саюзныя войскi. Адразу з’явiлася думка, чаму не ўнесцi ў спiс беларускую Хатынь? Але прапанова пакуль патанула.

П.Латушко: Што тычыцца нематэрыяльнай спадчыны, iснуе практыка, што ў адпаведны спiс ЮНЕСКА можна ўносiць адзiн–два аб’екты кожны год, а мы ўнеслi толькi адзiн абрад — «Калядныя цары». «Дрыбiнскае шапавальства» прапаноўваецца ўжо сем цi восем гадоў, але да канца справа не даведзена. У рэестр «Памяць свету» можна ўносiць вiдэаматэрыялы, кiнаматэрыялы... Гэта можа быць i Бiблiя, надрукаваная Скарынай! Дарэчы, ЮНЕСКА прыняла рашэнне ўнесцi ў свой каляндар святкаванне 500–годдзя кнiгадрукавання Беларусi ў 2017 годзе.

В.Счастный: Хотелось бы возразить Павлу Павловичу насчет того, что ничего не предпринималось по поводу включения наших объектов в списки ЮНЕСКО. Предпринималось. Проводились семинары в Бресте и Гомеле. Гомель хотел предложить дворцово–парковый ансамбль, но он не соответствует главным принципам: уникальности и аутентичности. Мы предлагали включить этот объект в более масштабные: «Культурный ландшафт бассейна Днепра», либо «Магнатские усадьбы бассейна Днепра». Потому что трансграничные объекты легче проходят, чем национальные, с которыми пробиться практически невозможно. Приглашали представителей Украины, предлагали гомельским властям начать работу. Все закончилось ничем. Поняли, что мешки денег из ЮНЕСКО не привезут, и интерес пропал. В Бресте мы проводили семинар по включению в списки ЮНЕСКО деревянного зодчества Полесья. Предлагали сделать это вместе с Польшей и Украиной. Но опять же должна быть инициатива со стороны брестских властей. Что касается Хатыни... Мне в свое время четко сказали по поводу Брестской крепости: то, что касается войны, в список ЮНЕСКО не включается. Я тогда возразил: «А Аушвиц?» «Это исключение». — «А Хиросима?» — «Это исключение».

П.Латушко: Беларусь — паўнавартасны член мiжнароднай арганiзацыi. Мы маем права iнiцыяваць любую прапанову ў сваiх iнтарэсах. Чаму нашы французскiя партнёры могуць iнiцыяваць падобныя прапановы, а Беларусь — не?

В.Счастный: Инициировать можно, но до включения — длинный путь. Потому что окончательное решение принимают эксперты. Вносится предложение в ИКОМОС, и если там дают негативное заключение, все бесполезно.

П.Латушко: Але канчатковае рашэнне прымае Камiтэт сусветнай спадчыны?

В.Счастный: Да.

П.Латушко: У гэтым годзе мне давялося прысутнiчаць на пасяджэннях Генеральнай асамблеi дзяржаў — удзельнiц Канвенцыi аб абароне сусветнай спадчыны i Камiтэта сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Але там павiнен прысутнiчаць не толькi пасол, а эксперты. На жаль, мы на рэгулярнай аснове не накiроўваем сваiх экспертаў на Генеральную асамблею i эфектыўнасць нашага членства падае.

В.Счастный: Заседание Генеральной ассамблеи посвящено выборам в комитет. Вопросы по всемирному наследию в основном решаются на заседаниях самого комитета, куда нечленов могут пригласить в качестве наблюдателей, но даже не дать слова.

П.Латушко: Вы лiчыце, што нам не трэба ўдзельнiчаць у гэтых пасяджэннях?

В.Счастный: Это бесполезно.

П.Латушко: Але ўсе краiны накiроўваюць туды сваiх экспертаў!

В.Счастный: Только если мы члены комитета, имеем решающее слово, а мы туда не входим. Я помню, как включали в списки Несвижский замок, с большим трудом туда пробились. И только благодаря тому, что Литва была тогда членом комитета и высказалась за нас.

И.Юревич: Направление на мероприятия ЮНЕСКО белорусских экспертов — большая проблема. И это касается не только культуры. Наши эксперты не участвуют даже там, где мы просто обязаны присутствовать, как, например, Межправительственный комитет по охране и поощрению разнообразия форм культурного самовыражения, или Межправительственный совет Международной программы развития коммуникаций, куда мы были избраны. Постоянное представительство Беларуси при ЮНЕСКО в Париже, насколько возможно, закрывает эти вопросы, но должны участвовать специалисты. И они у нас есть. Мы не единожды были членами Исполнительного совета ЮНЕСКО, и наш авторитет был непререкаем благодаря нашему представителю там, Владимиру Григорьевичу Счастному. В наших планах в 2017 году снова выставить кандидатуру Беларуси в этот совет.

П.Латушко: Каб дасягнуць вынiкаў, нам трэба iнiцыяваць уваход у склад камiтэту, накiроўваць сваiх экспертаў на пасяджэннi. Калi нiчога не рабiць — нiчога i не будзе.

И.Чернявский: У 2003 — 2004 гадах па iнiцыятыве Уладзiмiра Рыгоравiча мы сумесна з экспертамi IКАМОС праехалi ўсю Беларусь, каб зразумець, якiя аб’екты ўключаць у спiсы. Мы былi, напэўна, вялiкiмi рамантыкамi, думалi, тое, што важна нам, зараз жа пойдзе i ў спiсы сусветнай спадчыны. Вобласцi тады прапанавалi 18 аб’ектаў, мы адабралi 10. З iх, дарэчы, два рэалiзаваныя — гэта дуга Струвэ i архiтэктурна–культурны комплекс Радзiвiлаў у Нясвiжы. Два дасье вымушаны былi адклiкаць — матэрыяльнае ўвасабленне духоўнай спадчыны Святой Еўфрасiннi Полацкай i Аўгустоўскi канал. Я згодзен, сапраўды трэба працаваць у камiтэтах, сустракацца з экспертамi. Але з экспертамi мы працуем. Правялi некалькi мiжнародных канферэнцый, у тым лiку трохдзённы семiнар–трэнiнг «Iдэнтыфiкацыя, дакументаванне i захаванне сусветнай культурнай спадчыны». Дарэчы, з аб’ектаў–кандыдатаў на ўнясенне ў спiсы ЮНЕСКА з–за таго, што не падтрымалi гарадскiя ўлады, выпаў архiтэктурны комплекс праспекта Незалежнасцi, якi, на жаль, з кожным годам трацiць аўтэнтычнасць. Але ён можа стаць часткай комплекснага аб’екту «Пасляваенная мадэрновая архiтэктура восi Берлiн — Варшава — Мiнск — Масква». Палякi з немцамi ўжо выдалi кнiгi пра свае падобныя вулiцы. Шмат людзей не трэба. Дасье на Аўгустоўскi канал пiсалi фактычна тры чалавекi.

В.Счастный: Почему в свое время не получил положительную оценку ИКОМОС наш объект — Полоцк? Не был сделан сравнительный анализ. Надо было доказать уникальность объекта, чем, например, отличается Спасо–Преображенская церковь от храмов России, Сербии. То же самое надо сделать по Августовскому каналу. О проспекте Независимости... Недавно эксперт ИКОМОС, делавшая заключение по Несвижу, Наталья Душкина рассказала, что поляки и немцы готовятся включить в список ЮНЕСКО транснациональный объект по архитектуре социалистического периода. А наш проспект Независимости является примером такой архитектуры. И мы не должны сейчас растеряться. Идея реальна, потому что немцы в свое время включили в список ЮНЕСКО жилые кварталы Берлина 1910 — 1933 годов. Главный проспект следует вернуть в список, что к тому же спасет его от произвола строителей.

П.Латушко: А што мы маглi б прапанаваць для ўнясення ў рэестр ЮНЕСКА «Памяць свету»?

В.Счастный: Мы можем попасть в этот список, если найдем трансграничный объект, как с Радзивиллами. Там участвовали 12 стран, те, в которых находятся части библиотеки и архива Радзивиллов.

П.Латушко: А Францыск Скарына? Гэта i Беларусь, i Лiтва, i Чэхiя, i Iталiя.

В.Счастный: Да, Скорина подойдет. Еще вариант — сапегиана, документальное наследие Сапегов. Части библиотеки Сапегов находятся в Санкт–Петербурге, в Вильнюсе, возможно, и в Западной Европе.

И.Юревич: Документальное наследие — практически неподнятый пласт. Кроме книг Скорины, тот же «Полацкi сшытак», к примеру.

П.Латушко: Хто б мог гэтым заняцца?

И.Чернявский: Я заўсёды iнiцыяваў, каб нашы вышэйшыя навучальныя ўстановы, Акадэмiя навук бралi тэмы, якiя маюць практычнае ўвасабленне, i маглi б перайсцi ў складанне дасье на нашы культурныя каштоўнасцi.

П.Латушко: Думаю, што на пасяджэннi Нацыянальнай камiсii ЮНЕСКА мы будзем уносiць такую прапанову ў Савет Мiнiстраў.

И.Чернявский: Хацеў бы да ўвагi мясцовых уладаў назваць пяць аб’ектаў, якiя сёння знаходзяцца ў скарэктаваным спiсе. Гэта матэрыяльнае ўвасабленне духоўнай спадчыны Святой Еўфрасiннi Полацкай, дасье на яго павiнна быць падрыхтавана ў 2016 годзе. Рабочая назва другога аб’екту — «Аўгустоўскi канал. Твор чалавека i прыроды», 2016 — 2017 гг. «Культавыя пабудовы абарончага тыпу», храмы ў Сынкавiчах, Мураванцы i iншыя, аб’ект трансгранiчны, бо далучаецца Лiтва i Польшча — 2018 — 2019 гг. «Культавае драўлянае дойлiдства» — таксама трансгранiчны аб’ект як працяг прынятых ужо ЮНЕСКА аналагiчных аб’ектаў Славакii i Малапольшчы, 2019 — 2020 гг.

И.Юревич: Недавно мне звонила председатель общественной организации «Фонд поддержки Брестской крепости» с удивлением и некоей обидой на то, что Брестскую крепость исключили из предварительного Списка всемирного наследия ЮНЕСКО. Фонд создавал досье Брестской крепости не только как военного объекта, но и системы фортификационных сооружений, это может быть трансграничный объект совместно с Польшей.

И.Чернявский: Два гады таму я быў на пасяджэннi згаданага фонда, расказаў, як працаваць над дасье Брэсцкай крэпасцi, прапаноўваў кантракт з польскiм даследчыкам. За iдэю актыўна ўхапiлiся, але прайшло два гады i...

В.Счастный: Одно из направлений работы ЮНЕСКО — оцифровка документов. Как пример — электронная версия литературы Беларуси XI — XX веков, антология белорусской музыки XVI — XX столетий.

Е.Лешкович: Дзякуючы падтрымцы ЮНЕСКА, напярэдаднi юбiлея Янкi Купалы ў 2011 годзе мы ажыццявiлi праект па алiчбоўцы аўтографаў паэта. Хацелi б i надалей працаваць з гэтай арганiзацыяй. Стагоддзе Янкi Купалы ўвайшло ў Спiс памятных дат ЮНЕСКА. У 2017 г., калi святкуецца 500–годдзе беларускага друкавання, будзе i 135–гадовы юбiлей Янкi Купалы i Якуба Коласа. Мне здаецца, можна неяк аб’яднаць гэтыя важныя даты, далучыць Купалу i Коласа да Скарыны i ўсё–такi зрабiць культурна–адукацыйны праект, якi б мог быць падтрыманы ЮНЕСКА. У 2002 годзе адбыўся «Лiтаратурны экспрэс», калi лiтаратары некалькiх краiн праехалi праз Еўропу, наведваючы месцы, звязаныя з жыццём i творчасцю выбiтных лiтаратараў. Тады наш музей быў беларускiм каардынатарам гэтага праекта. Можа быць, i зараз прыдумаць нешта падобнае, каб еўрапейскiя лiтаратары праехалi праз Беларусь, па месцах Купалы, Коласа, Багдановiча, Быкава. Мы з задавальненнем узялi б арганiзацыйны момант на сябе, тым больш вопыт ёсць: у гэтым годзе мы здзейснiлi праект «Славацкiмi шляхамi Янкi Купалы».

П.Латушко: У савецкiя часы, дарэчы, была такая практыка: на генеральныя канферэнцыi ЮНЕСКА выязджала i творчая дэлегацыя, у якой былi пiсьменнiкi, паэты. Канешне, праблема ў сродках, але калi ёсць жаданне, сродкi можна знайсцi.

А.Мальдис: Хачу звярнуць увагу i на аб’ект, якi будзе мець мiжнароднае значэнне: Навагрудак, першую сталiцу Вялiкага княства Лiтоўскага. Ад замка засталiся дзве падобныя да руiнаў вежы. Тут i Лiтва падтрымала б, i Польшча. ЮНЕСКА святкавала юбiлей Iгнацiя Дамейкi, нацыянальнага героя Чылi. А на месцы яго сядзiбы ў Мядзведцы — руiны.

В.Счастный: ЮНЕСКО помогло уже один раз в связи с юбилеем Домейко, второй раз сделает это вряд ли. Установлен бюст, издана книга, сделана медаль...

А.Мальдис: I ўсё–такi, дзе музей Дамейкi ў Мядзведцы? Перавезены ў Мiр, дзе яго фонды расцярушваюцца...

П.Латушко: Тут, я лiчу, калi мы самi не зробiм, нiхто за нас не зробiць.

В.Счастный: Конечно, ЮНЕСКО сыграло большую роль и в восстановлении объектов локального, национального значения. В 2003 году в Залесье мы провели конференцию «Исторические усадьбы Беларуси: состояние и перспективы». После этого с помощью ЮНЕСКО реставрировали несколько усадеб, в Меречевщине — усадьбу Костюшко, в Скоках — усадьбу Немцевича, в Залесье — Огиньского, в Поставах — дворец Тизенгауза. Для запуска восстановления Коссовского дворца ЮНЕСКО тоже выделило средства, сыграло роль катализатора. Подчеркиваю: это не донорская организация. Она не выделяет больших денег, но благодаря тому, что вносит свой вклад, на объект обращается внимание и на местном уровне, и на национальном. Недавно была конференция по Борисо–Глебской церкви в Гродно, и слово международных экспертов помогло принять решение о сохранении ее аутентичного облика.

А.Мальдис: ЮНЕСКА можа дапамагчы i ў навуковых даследваннях. Ёсць звесткi, што ў польскага даследчыка Мацея Канапацкага быў сшытак з беларускiмi вершамi Адама Мiцкевiча. Са Швейцарыi праз Iркуцк сюды нядаўна трапiў адзiн такi верш, ён прыпiсваўся Яну Чачоту. Я мяркую, што аўтар — Мiцкевiч. Але каб пацвердзiць гэта, трэба знайсцi рукапiс, якi знаходзiцца ў Раперсвiлi.

В.Счастный: Думаю, тут можно обойтись без поддержки ЮНЕСКО.

А.Мальдис: Канапацкi ў свой час замоўчваў звесткi пра сшытак. Падобная гiсторыя была з iншымi дакументамi, якiя тычацца спрэчных пытанняў пра прыналежнасць вядомых асобаў да беларускай культуры — пакуль не ўмяшалася ЮНЕСКА, яны не патрапiлi на Беларусь.

В.Счастный: Приведу в пример возвращение в электронном виде архива Михала Клеофаса Огиньского. В попытках его вернуть на двусторонней основе мы потерпели фиаско. Только когда подключилось ЮНЕСКО, мы получили этот архив. Кроме того, с помощью ЮНЕСКО удалось провести инвентаризацию той библиотеки Хрептовича, которая находится в Киеве, сделать оцифровку наиболее ценных книг из библиотеки Сапегов, которая находится в Санкт–Петербурге.

П.Латушко: Любыя, адметныя i iнiцыятыўныя.

И.Чернявский: Наватарскiя, цiкавыя не толькi для нейкай невялiкай групы людзей, праекты, што прадстаўляюць культуру рэгiёна, краiны.

В.Счастный: Повторю, роль ЮНЕСКО — катализаторская. Бюджет ее можно сравнить с бюджетом среднего американского университета. Ее задача — не финансировать, а обратить внимание на ту или иную проблему, возможно, внести стартовый капитал.

П.Латушко: Узносы Беларусi ў ЮНЕСКА складаюць каля 200 тысяч долараў. Прыкладна такую ж суму мы i атрымлiваем на праекты ў Беларусi.

И.Чернявский: Важней, калi дзесьцi, напрыклад, у далёкiм Чылi адкрыюць старонку сайта ЮНЕСКА i пабачаць, што ў нас там чатыры аб’екты, а яшчэ i прапановы рыхтуюцца па не меншай колькасцi: значыць, Беларусь вартая ўвагi.

П.Латушко: Думаем прапанаваць ЮНЕСКА зрабiць медаль да 500–годдзя кнiгадрукавання у Беларусi. Важна, што мы ўпершыню адзначылi шэраг дзеячоў беларускай культуры медалём ЮНЕСКА «Вiктор Гюго». Год таму падчас вiзiту Iрыны Бокавай быў адзначаны медалём «Пяць кантынентаў» Вялiкi тэатр Беларусi. Хочам прапрацаваць пытанне аб атрыманнi тытула «Артыст ЮНЕСКА за мiр». А ёсць яшчэ званне «Чэмпiён за мiр», у Казахстане, Расii, Украiне ёсць «паслы спорту», а Беларусь, якая славiцца ў свеце спартыўнымi дасягненнямi, iх не мае. Мы прапанавалi ЮНЕСКА узяць патранат над некаторымi нашымi фестывалямi, напрыклад, Рэспублiканскiм фестывалем нацыянальных культур у Гродна. Напрыканцы хачу праз газету звярнуцца да ўсiх неабыякавых: калi ласка, дасылайце свае прапановы ў пастаяннае прадстаўнiцтва Беларусi ў ЮНЕСКА ў Парыжы, у нашу Нацыянальную камiсiю па справах ЮНЕСКА. Мы чакаем цiкавых iдэй!

rubleuskaja@sb.by

Советская Белоруссия № 10 (24892). Среда, 20 января 2016