Аб'яўлены Прэзідэнтам Год гістарычнай памяці дзень за днём поўніцца рознымі падзеямі. За развіццём іх пільна сочыць партызанскі камандзір і франтавік Герой Сацыялістычнай Працы Аляксандр Іванавіч Слабада. Святочны касцюм ветэрана вайны і працы побач з Залатой Зоркай упрыгожваюць ордэн Леніна, два ордэны Чырвонага Сцяга, ордэны Айчыннай вайны I ступені, Працоўнага Чырвонага Сцяга, «Знак Пашаны», Пашаны, шматлікія ратныя і юбілейныя медалі. За доўгі век ён тройчы ўдзельнічаў у Парадзе Перамогі на Чырвонай плошчы ў Маскве.
Пасля вайны Аляксандр Слабада працаваў на партыйнай і савецкай рабоце, а пасля выхаду на пенсію амаль трыццаць гадоў на грамадскіх пачатках кіраваў Мінскім абласным Саветам ветэранаў. Двойчы выбіраўся дэпутатам Вярхоўнага Савета рэспублікі. Ганаровы грамадзянін Любані і Мінскай вобласці.
З акна ўтульнай кватэры Аляксандра Слабады праглядаецца прыцярушаны снегам прасторны двор, акружаны шматпавярховымі жылымі дамамі. Высокія дрэвы застылі вартавымі вакол ажыўленай дзіцячай пляцоўкі. Гаспадар кватэры любіць назіраць, як весела шчабеча дзятва.
Ад акна з неразлучным хадунком Аляксандр Іванавіч няспешна ідзе да канапы, над якой прыцягваюць увагу пажаўцелыя ад часу партрэты. Перахапіўшы мой позірк на іх, гаспадар удакладніў, што захаваліся з даваенных часоў. Гэта адзінае, што засталося ў спадчыну ад бацькоў.
— У нашым доме, што стаяў на ўскрайку верхнядзвінскай вёскі Дубровы, пад адным дахам жылі тры пакаленні: дзядуля Сцяпан з бабуляй Праксцэтай, мае бацькі і я з братамі, — так дакладна Аляксандр Іванавіч пачаў успаміны. — Калгасаў не было, і ўсёй сям'ёю працавалі на сваіх нівах. Два вараных кані ледзьве спраўляліся ўзараць надзел. З савенькамі выходзілі на раллю і засявалі яе. Дзядуля давяраў мне круціць тачыла, калі вастрыў сякеру ці якую іншую прыладу. Браў з сабою ў лес на нарыхтоўку дроў і па дарозе заўсёды нешта цікавае расказваў. У сенакосны час з бацькам і дзедам кляпалі косы. З-за частых дажджоў сушылі траву на жэрдках і стагавалі. Мне давяралі таптаць сена на стагу. Яшчэ да першага класа з дзедам засвоіў чытанне, вучоба ў школе лёгка давалася. Летнімі начамі да світання пільнавалі коней. У той час усё на іх у вёсцы трымалася. Калі пачалася калектывізацыя, дзед вараных адвёў у калгасную стайню, аддаў і дзве малочныя каровы ў агульны статак. Вясною ўсёй вёскай праводзілі першую калектыўную сяўбу. А як сустракалі трактар «Фардзон»! Сапраўднае свята было. У той час я скончыў сямігодку і спрабаваў паступіць у Полацкі лясны тэхнікум, але падвяла батаніка. Вярнуўся дамоў. Па краіне ішоў камсамольскі заклік «Моладзь — на трактар!». Адгукнуўся і я. У Чапаеўскай МТС атрымаў пасведчанне трактарыста. У калгасе даверылі той самы «Фардзон» — героем ездзіў па вёсцы.
— Сваю першую баразну памятаеце?
— Спачатку не атрымлівалася роўна: неставала вопыту, рукі дрыжэлі, нерваваўся, але хутка налаўчыўся. Да «Фардзона» быў прыладжаны плуг. З навакольных вёсак і хутароў прыходзілі сяляне на сталёвага каня паглядзець. Вельмі стамляўся за дзень працы ў полі, а ўвечары ляцеў на гулянку. Правяду дзяўчыну на суседні хутар і толькі пад раніцу дамоў вяртаюся. На працу не спазняўся. Каб зарабіць працадзень, даводзілася і па два-тры выхады рабіць. Налічвалі па 2 рублі 50 капеек. У канцы года выдавалі на працадзень і па два кілаграмы збожжа, столькі ж бульбы. Дома радаваліся майму заробку. Купіў ладны касцюм. Працаваў бы і далей на «Фардзоне», але восенню 1940 года пайшоў служыць у армію. Не думаў, што больш ніколі не ўбачу бацькоў, дзеда Сцяпана і бабулю Праксцэту. Яны не дачакаліся светлага Дня Перамогі. Маці Вольгу Канстанцінаўну і бацьку Івана Сцяпанавіча (ім было крыху больш за сорак гадоў) фашысты зверскі расстралялі. Не вытрымала такога гора і заўчасна памерла бабуля.
— Нашу воінскую часць за некалькі дзён да вераломнага нападзення фашысцкай Германіі па трывозе перакінулі з Саратава на Магілёўшчыну. Першы бой прынялі 25 чэрвеня 1941 года на рацэ Друць пад Бялынічамі. Потым было Буйніцкае поле, дзе падбіў два танкі. Абаранялі Магілёў і трапілі ў варожае акружэнне, ледзьве ўдалося вырвацца ў складзе батальёна каля Смаленска. Пры абароне Вязьмы, Малаяраслаўца, Падольска камандаваў узводам. У час контрнаступлення пад Масквой атрымаў тры раненні. Падлячыўся — і на перадавую. Мяне накіравалі ў тыл ворага на родную Віцебшчыну для арганізацыі партызанскага супраціўлення. Там узначаліў атрад брыгады імя Ленінскага камсамола, якая дзейнічала ў паўночна-ўсходняй частцы Беларусі. Ладзілі дыверсіі на чыгунцы, што вяла за лінію фронту, нечакана наляталі на варожыя гарнізоны. У адным з баёў куля цяжка параніла нагу, якую раней ледзьве не страціў. Пэўна, лёсам было наканавана выжыць. У той вечар у тыл праціўніка прыляцеў самалёт, на ім мяне пераправілі на вялікую зямлю.
Узгадваючы перажытае, Аляксандр Іванавіч раз-пораз перабірае пальцамі, выдаючы ўнутранае хваляванне. З цеплынёю ўзгадаў пра жонку Ніну Вікенцьеўну Паўлоўскую. Пазнаёміліся яны ў час вучобы ў Мінскай вышэйшай партыйнай школе. Статная дзяўчына кранула яго сэрца. Яна таксама з Віцебшчыны, усю вайну партызаніла. Шэсцьдзясят пяць гадоў пражылі разам.
— Ваш узнагародны алтар папоўніўся ў мірныя гады. Вы сталі Героем Сацыялістычнай Працы. За што дзяржава так высока адзначыла вас?
— За старанне і цярпенне. Узнагароды з неба не падаюць, шлях да славы заўжды нялёгкі. У Любані на Алеі Герояў ушанаваны слынныя хлебаробы, кожнага з іх добра ведаў. У карпатлівай працы здабываліся і вытворчыя рэкорды. Любанскім калгасам «Чырвоная змена» амаль паўвека кіраваў мудры Кузьма Шаплыка. Раіўся з ім, вучыўся ў яго ўменню ладзіць з людзьмі. У самых складаных сітуацыях мяне як кіраўніка раёна выручала кемлівасць патрыярхаў калгаснага ладу. Калі Мікіта Хрушчоў узначаліў ЦК КПСС, то на ўвесь свет заявіў, што дагонім і перагонім Амерыку па надоях малака. Зрабіць гэта, на яго думку, можна было толькі дзякуючы пашырэнню пасеваў кукурузы. Паступіла каманда ўсе травы заараць і сеяць толькі каралеву палёў. У райкаме партыі сталі мы раіцца, якое шукаць выйсце. Усе бясспрэчна лічылі, што травы трэба любым шляхам захаваць, пераворваць былыя тарфянікі неразумна. Аксакалы старшынёўскага корпуса Модзін, Смірноў, Шаплыка ў адзін голас заявілі, што знішчэннем сеяных траў загубім жывёлагадоўлю, а каманда зверху патрабавала толькі пашыраць пасевы кукурузы.
— І як вы паступілі?
— Паехаў да Кірыла Трафімавіча Мазурава, які кіраваў ЦК КПБ. Ён падказаў паступаць так, як лічаць старшыні і нікому не прызнавацца. Паслухаліся: усе плошчы кармавых угоддзяў захавалі. Вясна выдалася халоднай, з познімі замаразкамі. Кукуруза на большасці палескіх тарфянікаў загінула, а травы выраслі густымі. Той год завяршылі паспяхова.
Аляксандр Іванавіч СЛАБАДА з жонкаю Нінай Вікенцьеўнай і сынам Яўгенам. 1960 год.
— Вы сустрэлі 102-і Новы год. У такім шаноўным узросце што больш цікавіць чалавека?
— Як і ў маладыя гады, за ўсё хвалююся. Ніколі лёгкага хлеба не меў. Позна за поўнач у маіх вокнах гарэла святло, а ўставаў на досвітку. І на заслужаным адпачынку на лаўрах не спачываў. Тры дзесяцігоддзі кіраваў абласным Саветам ветэранаў. Жывому — жывое!
— Падзеі, што апошнім часам адбываюцца ў сусвеце, даюць зразумець, наколькі чалавек становіцца больш безабаронным, калі губляе сувязь з каранямі, з роднай зямлёю.
— Гэта так. Заўжды імкнуўся сувязь з Радзімай трымаць: і калі змагаўся з ворагам, і ў пасляваенныя гады, аднаўляючы народную гаспадарку. З высокай павагай стаўлюся да тых, хто працуе на зямлі, хто дае хлеб і да хлеба. Трэба ўмець цаніць працу селяніна — цяжкую і пачэсную. Зямля — асноўнае багацце, а чалавек, які працуе на ёй, варты пашаны. Мы павінны нашчадкам несці гістарычную праўду, асабліва ваеннага часу. Надзвычай дарагой цаной далася перамога над лютым ворагам. Разам з саюзнікамі паставіла ашалелую фашысцкую Германію на калені.
— Як вы лічыце, што неабходна, каб нашчадкі ведалі цану міру і свабодзе, што здабыты прадстаўнікамі вашага пакалення?
— Выхоўваць у маладых пачуццё гонару за наш працавіты і мужны народ, не дазваляць перакройваць нашу гісторыю. У кожнай сям'і свае святыя моманты, асабістыя падзеі, але ў нас агульнае жаданне жыць мірна і ладна. Павагу да роднай краіны павінны выхоўваць у дзяцей і ўнукаў, каб не згасала агульная памяць. Глабальная мая мара — пазбавіць чалавецтва ад фашызму, бо ад яго вялікая пагроза ўсім. Мы справіліся з гэтым ў саракавыя гады, а ці здольна на гэта чалавецтва? Бачыце, якое напружанне зараз пануе ў свеце.
— Што найбольш каштоўнае для чалавека?
— Самае дарагое — жыццё. Чытачам паважанай «Сельской газеты» ад усяго сэрца зычу жыць доўга і шчасліва!
— Дзякую за сустрэчу, шаноўны Аляксандр Іванавіч. Няхай кожны новы дзень другога вашага веку будзе ў радасць!
Фота аўтара і з архіва А. І. Слабады.