Навуковая экспедыцыя здзейсніла ў старажытным Полацку шэраг адкрыццяў
Старажытны храм у Беларусі, які захаваўся да нашых дзён, — гэта Спаса-Праабражэнская царква ў Полацку. Цэлыя не толькі сцены XII стагоддзя, але і фрэскі таго ж часу ўнутры.
Такога старажытнага жывапісу, які захаваўся ў поўным аб’ёме, у краіне больш нідзе няма. Нават у маштабах Усходняй Еўропы гэтая царква лічыцца ўнікальнай. Але раскопкі, праведзеныя тут нядаўна, цалкам змянілі ўяўленні пра першапачатковае аблічча храма. Аказалася, ён быў большы, чым той, які мы бачым цяпер.
Лічылася, што сабор ацалеў амаль цалкам, і толькі ў пачатку XIX стагоддзя ўпрыгожванне фасада ў стылі класіцызму пазбавіла яго некаторых старажытных рыс. Аднак даследаванні фундаментаў аспрэчылі версію, якая дагэтуль здавалася бездакорнай. Пра адкрыцці расказаў Дзяніс Дук, кіраўнік навуковай экспедыцыі, прарэктар Полацкага дзяржуніверсітэта па вучэбнай рабоце:
— Вывучалі падмурак царквы выкладчыкі і студэнты нашай ВНУ на чале з Аляксеем Коцам разам з супрацоўнікамі пецярбургскага Эрмітажа Яўгенам Торшыным і Пятром Зыкавым. Высветлілася, што па баках пабудовы існавалі галерэі, а перад галоўным фасадам — прыбудова, якія значна павялічвалі аб’ём будынка. Калісьці яны былі разбураныя. Пад галерэямі знаходзілася крыпта — склеп з пахаваннямі. Яе мы выявілі засыпанай — відаць, гэта адбылося пасля таго, як абрушыліся галерэі.
Усе рэканструкцыі аблічча святыні, якія існавалі дагэтуль, прыходзіцца лічыць памылковымі. Трэба будзе аднавіць выгляд храма з улікам новых адкрыццяў. А падчас раскопак навукоўцам пашанцавала яшчэ не раз. У крыпце справа ад галоўнага ўвахода яны знайшлі пячатку самой Прападобнай Еўфрасінні — заснавальніцы царквы і манастыра пры ёй. Надпіс на пячатцы гаворыць: “Гасподзь, дапамажы рабе тваёй Еўфрасінні”. Але як трапіла сюды пячатка беларускай святой? Дзяніс Дук лі-чыць, што з нейкага іншага месца, адкуль прывозілі зямлю, каб засыпаць крыпту.
Яшчэ адна гістарычная загадка адкрылася падчас раскопак. Выяўлены рэшткі падлогі з тэракотавых плітак са слядамі пажару. Магчыма, што гэта рэшткі храма, які існаваў да цяперашняй Спаса-Праабражэнскай царквы. Але ці быў сабор-папярэднік каменны або драўляны, пакуль дакладна сцвярджаць немагчыма. Акрамя таго, у зямлі знайшлі фрагменты фрэсак, а гэта значыць, што ацалелы да нашых дзён сабор быў распісаны ў XII стагоддзі не толькі знутры, але і знадворку.
Навукоўцы збіраюцца прадоў-жыць даследаванні. Ад іх выніку за-лежыць, якое будзе прынята рашэнне па рэстаўрацыі храма. Галоўнае пытанне: ці магчымая яго максімальна дакладная рэканструкцыя па стане на XII стагоддзе.
Віктар Корбут
