Człowiek, o ktуrym jest ta opowieść, był przywуdcą, dyplomatą, pierwszym pisarzem średniowiecznym. Jego potomek stał się pierwowzorem ulubionego bohatera Henryka Sienkiewicza, szlachcica Kmicica. Jego postać, mimo iż nie jest obecnie szeroko znana, jest związana z prawdziwymi legendami.Zwał się Filon Kmita-Czarnobylski
Urodził się w Orszy w 1530 roku. Jeszcze jako młody chłopak zasłynął z bohaterstwa na polu walki, został powołany na komendanta twierdzy Oster niedaleko Kijowa, krуl Zygmunt II August podarował mu posiadłości czarnobylskie oraz starostwo orszańskie. Nie należy idealizować politykуw i wojskowych — Filon walczył zgodnie z prawem swoich czasуw, raz był surowy, raz wyrozumiały, w sprawach dyplomacji nieraz kombinował, bywał szczery i odważny.
Najciekawsza część życiorysu naszego bohatera zaczyna się po śmierci jego patrona, krуla Zygmunta Augusta, ktуry nie miał dzieci. Dlaczego tak wyszło, opowiada legenda o Czarnej Pannie Nieświeża. Krуl kochał piękną Barbarę Radziwiłłуwnę, a po jej śmierci, jak uważa większość, z rąk teściowej Bony Sforzy, nie potrafił założyć normalnej rodziny, zostawić po sobie potomkуw.
Rzeczpospolita i Wielkie Księstwo Litewskie ogarnął okres bezkrуlewia. Pretendenci do tronu intrygują, ściągają sojusznikуw. Głуwnymi pretendentami okazali się francuski książę Henryk Walezy oraz rosyjski car
Iwan Groźny.
Filon i Iwan Groźny
Nie ma nic dziwnego w zaproszeniu na tron cudzoziemcуw dynastii krуlewskich — wiemy to z kronik. Poza tym wszystkie panujące dynastie europejskie łączyły więzi rodzinne. Zwolennikami rosyjskiego kandydata były przeważnie osoby niezadowolone z faktu, iż Wielkie Księstwo Litewskie jest wasalem Korony. Prawosławna szlachta bała się o swoją wiarę. Do obozu, ktуry chciał na krуla Rzeczypospolitej Iwana Groźnego lub jego syna Fiodora, należał Filon Kmita-Czarnobylski, ktуry zdobył sławę wojenną, odważnie walcząc z wojskami moskiewskimi pod Smoleńskiem i Połockiem.
Filon podjął się zebrania informacji o Księstwie Moskiewskim oraz prowadzenia negocjacji. Plan się nie powiуdł, w kwietniu 1573 roku na polskim tronie zasiadł książę francuski. Kmita-Czarnobylski miał szczęście, że nie był poddanym rosyjskiego cara, ktуry pozbywał się bojarуw nie potrafiących sprostać jego zadaniom w sposуb prosty, aczkolwiek bolesny i skuteczny. Tym razem car jedynie przysłał Filonowi głowę kozła — jako ocenę jego zdolności dyplomatycznych.
Filon i Henryk Walezy
Dla Filona Henryk Walezy był jak chłopięcy zespуł muzyki pop dla fana heavy metal, jednak zawodowy polityk nie może poddawać się emocjom. Orszański starosta zorganizował uroczyste powitanie nowego monarchy.
Panowanie syna Katarzyny Medycejskiej, znanego nam z powieści Aleksandra Dumasa, w “dzikim kraju pуłnocnym” nie trwało długo. Henryk Walezy z dworem wywołał w Polsce szok kulturowy, wyśmiewano ich bogate stroje, zwyczaj mężczyzn używać kosmetykуw, perfum, nosić kolczyki, obyczaje gości szlachta nazywała babskimi. Nie przeszkodziło to modnisiom Rzeczypospolitej szybko zmienić garderobę zgodnie ze sprowadzoną modą. Henryk nie znał języka polskiego, nie miał ochoty kierować krajem. Krуl prowadził nocny tryb życia, przegrywał w karty pieniądze ze skarbca krуlewskiego, aż wreszcie pewnej nocy uciekł do domu. W przededniu urządził dla senatorуw ucztę, postarał się upić wszystkich do utraty przytomności. Przyczyną ucieczki była nie tylko podstarzała narzeczona Anna Jagiellonka i trudne warunki życia w barbarzyńskim kraju. Zmarł starszy brat, francuski krуl Karol IX, tron francuski był dla Henryka znacznie bardziej atrakcyjny niż polski.
Filon i korespondencja
I Kmita-Čarnabylski karalu,
Magnatam i čynoŭnikam dziarёavy
Listy pa-bielarusku slaŭ,
Ziamlu
Swajoj ličyŭ,
Nie pazyčaŭ joj slavy
— pisał poeta narodowy Białorusi Ryhor Baradulin.
Korespondencja Filona Kmity-Czarnobylskiego to prawdziwy skarb, nadal jest źrуdłem ciekawych odkryć.
Filon niewątpliwie miał talent literacki. W jego listach jest dużo przenośni, ciekawych wyrażeń typu: Jak przyciśnie licho, wnet wyrżną się zęby. W jednym z listуw porуwnuje siebie do legendarnego bohatera Ilji Muromca.
Jako pierwszy na Białorusi zainteresował się listami orszańskiego starosty Jefim Karski, ktуry wykorzystał je w swoim dziele “Białorusini”.
Filon — szef wywiadu
W listach Filona jest sporo wzmianek o sprawozdaniach jego licznych agentуw w sąsiednich krajach. Mуwiąc wprost Kmita-Czarnobylski był szefem wywiadu, kimś w rodzaju tajemniczego M. z serialu o agencie 007. Największą sieć agentуw miał w Księstwie Moskiewskim. Iwan Groźny wiedział o tym i ostro działał za pomocą oprycznikуw. Filon też nie krępował się przesłuchiwać złapanych szpiegуw wroga.
Z tajemniczą stroną życia Filona wiąże się jego śmierć. Do dziś nie wiadomo, gdzie został pochowany. Do naszych czasуw dotarło epitafium napisane przez S. Starowolskiego: “Podrуżny, pod tym kamieniem spoczywa gość, sławny w Sarmacji senator Filon Kmita, gospodarz Smoleńska, odważny na polu walki, primus inter pares”.
Ludmiła Rublewska
