Puszcza — to największy reliktowy pierwotny las nizinny, który, jak uważano, jeszcze w czasach przedhistorycznych wzrastał na terytorium Europy. Pierwsza ustawa o ochronie puszczy została wydana w XVI wieku przez króla Zygmunta I. Łowiectwo, wyrąb, ochrona — wszystko ściśle ze sobą powiązane w jej historii. Tutaj w 1991 roku oficjalnie przestał istnieć Związek Radziecki. A puszcza rośnie. W naszym kraju wszystkie parki narodowe są instytucjami Urzędu Spraw Prezydenckich, co znaczy są pod specjalną ochroną.
Dyrektor Generalny państwowej instytucji ochrony przyrody “Puszcza Białowieska” Aleksander Buryj przyznaje, że koledzy z innych krajów są często zazdrośni:
— Państwo zwraca szczególną uwagę na zachowanie unikalnych obiektów naturalnych, ich rozwój. To jest świetny przykład do naśladowania. Przyjeżdżają do nas koledzy z krajów WNP, szczerze mówiąc, są zazdrośni, że jesteśmy pod tak poważną flagą, że państwo wzięło pod ścisłą kontrolę parki narodowe, poważnie wspiera finansowo. Nic nie marnowano, a zachowano, zwiększono nie tylko dla Białorusi — dla całej Europy.
W ciągu ostatnich 20 lat puszcza poważnie zmieniła swoje granice. W 2004 roku powierzchnia parku narodowego wzrosła do 152 tysięcy hektarów, a w 2012 strefa chroniona została rozszerzona do 57 tysięcy hektarów (na początku lat 90-tych — 15 tysięcy).
W rezultacie w ubiegłym roku została podjęta ponowna nominacja transgranicznego obiektu Światowego Dziedzictwa Naturalnego “Puszcza Białowieska”. Powierzchnia na białoruskiej i polskiej stronach wzrosła do 140 tysięcy hektarów. W tym roku zwiększył się obszar rezerwatu biosferycznego UNESCO. Las — to wszystko dla puszczy. Wiek oddzielnych obszarów — od 250 do 350 lat, istnieją 500-600-letnie dęby i sosny. Jest taka właściwość, ale w Puszczy Białowieskiej nie ma naturalnych jezior. Tylko sztuczne zbiorniki, które w 2003 roku zostały rekonstruowane. Ale istnieje unikalne bagno: w 1995 roku do parku narodowego dołączono część kompleksu wodno-bagiennego “Dzikie”. W tym roku całe bagno zbadali naukowcy, po raz pierwszy stwarzają dla “Dzikiego” mapę geobotaniczną.
Zastępca dyrektora Instytutu Botaniki Eksperymentalnej Narodowej Akademii Nauk Białorusi Dmitrij Grummo (działalność naukowa na terytorium parków narodowych jest koordynowana przez NAN) szczególnie podkreślił pilną potrzebę działań na rzecz ochrony bagna:
— Jest to ważny obiekt hydrologiczny, obszar przełomowy Bałtyckiego i Czarnego mórz. Stąd pochodzą rzeki Narew i Jasiołda. Bagno odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu populacji zagrożonych gatunków ptaków — wodniczki i orlika grubodziobego.
Aleksander Buryj zwrócił uwagę na fakt, że dzisiaj nie możemy mówić o zaniku jakichś gatunków. Przeciwnie, o wzroście.
Staje się więcej żubrów. Dziś populację białowieską stanowią około 460 osobników. W ciągu ostatnich dwóch dekad liczba gigantów w puszczy wzrosła 3,3 razy. Ich jest znacznie więcej niż las może nakarmić. Więc w parku narodowym przygotowują dla żubrów żywność i karmią w zimie, wydając na to dużo pieniędzy.
Teraz w Puszczy Białowieskiej pod kontrolą Centrum Naukowo-Praktycznego ds. Biozasobów NAN powstaje Naukowy Ośrodek Hodowli “Nikor” do badań, ochrony i zrównoważonego wykorzystywania populacji żubra. Głównym celem — hodowla, prowadzenie działań na rzecz ochrony długoterminowej żubra jako gatunku biologicznego z maksymalnie możliwą różnorodnością genetyczną. Do projektu dołączają się polscy koledzy.
Jednym z kierunków w pracy parków narodowych — działalność gospodarcza. Tak-tak. Połączenie działań na rzecz ochrony środowiska i działalności gospodarczej musi być staranne, poprawne, aby nie zaszkodzić, uważa Aleksander Buryj:
— Produkcje są stworzone przy uwzględnieniu specyfiki parków narodowych: ktoś ma las, ktoś — wodę, pola, bagna. W 1996 roku puszczy przekazano gospodarstwo “Szereszewskoje”. W roku 2010 — gospodarstwo “Wygonowskoje”. Wszędzie odnowiliśmy bazę materialno-techniczną. W “Wygonowskim” łowimy do 70-80 ton ryb rocznie. Dołączone obszary pozwalają na prowadzenie polowania i obróbki drewna — zagraniczni myśliwi z przyjemnością przyjeżdżają do nas po trofea.
— Czy łatwo zorganizować polowanie na żubra?
— Nie ma mowy. Wpisany do Czerwonej Księgi. Mimo, że wciąż strzelamy żubry za zgodą Ministerstwa Przyrody. Do 10 osobników rocznie. Odrzucone, niezdrowe. Procedura przeniesienia zwierząt do funduszu rezerwowego działa, aby zapobiec błędom. W każdym przypadku zbiera się komisja. Ona decyduje, jaki żubr ma perspektywy. I jeśli uznaje się, że on nie ma wartości, może być wydana zgoda na jego strzelanie.
Jednak większość z nas lubią parki narodowe, ponieważ tam można odpocząć od zgiełku miast i urzędów. W lecie cieszysz się zapachem ziół i leśną świeżością, w jesieni podziwiasz różne kolory liści, w zimie — do Dziadka Mroza, a wiosną do niego też można zajrzeć... Myślę, że 212 tysięcy turystów, którzy odwiedzili park narodowy w tym roku, zgodzą się ze mną.
Od 12 czerwca tego roku puszcza stała się jeszcze bardziej atrakcyjna. Ułatwionym przejściem Białowieża — Piererow cudzoziemcy z polskiej puszczy mogą trafić do białoruskiej. Bez wiz. Do trzech dni dopuszczono tymczasowy pobyt na terytorium lasu reliktowego. Można zdążyć dużo: pocieszyć się pięknem natury, odpocząć, spróbować solone kurki, naleśniki z jagodami i truskawkami z puszczy, grillowaną dziczyznę — i pojdąć decyzję przyjechać do parku ponownie.
Aleksander Buryj przytoczył statystykę:
— W ciągu dwóch miesięcy — prawie 2 tysiąca osób. Z różnych części Polski przyjeżdżali, z Europy i Ameryki. Wcześniej z zagranicy do nas przyjeżdżali tylko grupy zorganizowane. Teraz przez przejście — łatwo i bez wiz. Można samemu, na rowerze.
W 1999 roku park narodowy gościł 46 tysięcy osób. W zeszłym — 428 tysięcy. Widać różnicę?
Jest oczywiste, dziś jest zupełnie inna infrastruktura. Zbudowano nowe hotele, restaurację, kawiarnię, odnowiono majątek hrabiego Tyszkiewicza.
W 2003 roku pojawiło się w puszczy osiedle Dziadka Mroza. Od tego czasu odwiedziło go około 1,3 milionów turystów. Jest to unikalny obiekt, który odgrywa kluczową rolę w edukacji ekologicznej dzieci.
W ubiegłym roku powstało Muzeum Życia Ludowego i Dawnych Technologii. Tutaj można zobaczyć, jak tkać dywany — tkactwo rejonu kamienieckiego jest na Liście Niematerialnego Dziedzictwa Białorusi. Warsztaty są organizowane przez bednarzy, kowali. Szanownym gościom w mini-kawiarni podniosą szklankę “puszczanki”, przygotowanej według swoich receptur bezpośrednio na terytorium muzeum.
A w najbliższych latach turystów będzie spotykać muzeum pod odkrytym niebem. Takiego jeszcze nie ma nigdzie indziej na Białorusi. W przeddzień 600. rocznicy ustanowienia ochrony dzikiej przyrody w puszczy przeprowadziły się szeroko zakrojone badania archeologiczne. Naukowcy zidentyfikowali ponad pięćdziesiąt obiektów archeologicznych kamiennego, brązowego i żelaznego wieków. Wtedy pojawił się pomysł, aby stworzyć muzeum pod odkrytym niebem — skansen archeologiczny, ponieważ wszystkie znaleziska niemożliwie umieścić w nowoczesnym muzeum, które znajduje się w ekologiczno-edukacyjnym centrum parku narodowego. Między wsią Kamieniuki i centrum administracyjnym parku narodowego planuje się przebudowa stanowiska prehistorycznego człowieka, drewnianych domów epoki mezolitu i późnego neolitu, mieszkalnych, gospodarczych i religijnych budynków z epoki brązu.
I, oczywiście, będzie osada z epoki żelaza z rekonstrukcją bram wjazdowych, ścian, wałów, rowów, wypełnionych wodą, mostu zwodzonego i budynków mieszkalnych z stajnią, kuźnią, kołem garncarskim. Tego lata w puszczy były przeprowadzone również wykopaliska.
...Ach! Jak nie chcę zostawiać cudowny las. Majestatyczny, nasycony potężną energią ziemskiego piękna, wyjątkowego i niezapomnianego. Jak ważne jest to, że puszcza istnieje. I każdy z nas może cieszyć się jej pięknem — zachowanym i zwiększonym. No i stało się łatwiej dostać tutaj: w 2011 roku zbudowano obwodnicę parku narodowego.
Informacja
• Park narodowy “Puszcza Białowieska”. Data założenia — rok 1991. Jeden z największych lasów Europy nizinnej. Obszar chroniony —
• 57 tysięcy hektarów (38 procent terytorium parku narodowego).
• Park narodowy “Jeziora Brasławskie”. Data założenia — rok 1995. W granicach parku znajduje się 74 jeziora o łącznej powierzchni 12.590 hektarów, co stanowi około 17 procent całego jego terytorium.
• Park narodowy “Prypecki”. Data założenia — rok 1996. Podstawą krajobrazową parku są lasy. Środkowy pas parku reprezentowany jest największymi w Europie wysokimi i przejściowymi torfowiskami Meżcz — Kandziel — Jełowiec — Olchowo o powierzchni ponad 30.000 hektarów.
• Park narodowy “Naroczański”. Data założenia — rok 1999. Charakterystyczną cechą jest największa na Białorusi strefa uzdrowiskowa nad jeziorem Narocz.
Kompetentnie
Natalia Minczenko, kierowniczka administracji różnorodności biologicznej i krajobrazowej Ministerstwa Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska:
— Parki narodowe, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody zajmują więcej niż 8 procent powierzchni kraju. One nie tylko są ściśle chronione przez prawo, ale także mają wsparcie finansowe. Tak, według nowego Programu Państwowego Rozwoju Systemu Sczególnie Chronionych Obszarów Przyrodniczych na lata 2015-2019 zaplanowana realizacja 75 działań, mających na celu rozwój parków narodowych i całego systemu szczególnie chronionych obszarów przyrodniczych. W 2015 roku jest przewidziane finansowanie w wysokości ponad 24 miliardów rubli. Będzie realizowany szereg działań na rzecz rozwoju infrastruktury turystycznej. Planowane budowa i wyposażenie centrów ekologiczno-informacyjnych w szeregu republikańskich rezerwatów krajobrazowych, budowa obiektów dla rekreacji i wyposażenie terenów rekreacyjnych nad jeziorami, jak również na terenie parku narodowego “Jeziora Brasławskie”, projektowanie muzeum archeologicznego pod odkrytym niebem w parku narodowym “Puszcza Białowieska”. Program państwowy obejmuje działania w celu przywrócenia uszkodzonych bagien, lasów dębowych i zapobiegania przerostowi naturalnych systemów ekologicznych.
Walentyna Kołosowa
