У розных краінах свету знаходзіцца каля дзевяноста працэнтаў беларускіх каштоўнасцяў
Так прыкра чытаць пад некаторымі экспанатамі ў музеях Беларусі “муляж”, а ў палацах замест сапраўдных партрэтаў заможнай шляхты бачыць камп`ютарныя копіі. І што самае цікавае, большасць арыгіналаў не згінула падчас пажараў ці войнаў, а проста аказалася вывезенай пры розных абставінах у іншыя краіны. Прычым не толькі ў суседнія Расію, Украіну, Польшчу, Літву, Латвію. Прафесар Адам Мальдзіс, які займаецца пытаннямі рэстытуцыі (пошуку, атрыбуцыі, вяртання ці сумеснага карыстання) айчынных скарбаў цягам некалькіх дзесяцігоддзяў, вылучае больш за дваццаць буйных цэнтраў захоўвання за мяжой нашых каштоўных архіўных дакументаў, музейных экспанатаў і бібліятэчных рарытэтаў.
Дзе ж шукаць сляды беларускіх скарбаў? Прадстаўляем топ-10 найбольш цікавых і нечаканых, на наш погляд, месцаў.
Англія
У Оксфардзе ў бібліятэках вядомага ўніверсітэта знаходзяцца цікавыя беларускія выданні XVI—XVII стагоддзяў (“Граматыкі”, “Азбукі”, “Часасловы”), выдадзеныя ў друкарнях ВКЛ. У Ашмолейскім музеі захоўваюцца выдатныя палотны і эскізы тэатральных дэкарацый і касцюмаў гродзенскага мастака і сцэнарыста Льва Бакста.
Літва
Наша суседка валодае самай ранняй рукапіснай кнігай, створанай у Беларусі і захаванай да сёння, — Тураўскім Евангеллем XI стагоддзя, а таксама вялікай часткай калекцыі Беларускага гісторыка-этнаграфічнага музея. Сярод экспанатаў — слуцкія паясы, калекцыя нумізматыкі, налібоцкае і ўрэцкае шкло, старажытная зброя, каралеўскія граматы, пячаткі полацкіх князёў і многае іншае.
Нідэрланды
У галандскіх музеях можна знайсці нямала карцін беларускіх мастакоў, у тым ліку Казіміра Малевіча. Ёсць меркаванні, што ў Амстэрдаме могуць захоўвацца матэрыялы пра асветніка і аўтара падручнікаў для Пятра І Іллю Капіевіча і стваральніка знакамітай працы “Вялікае мастацтва артылерыі” Казіміра Семяновіча.
Бельгія
Ёсць звесткі, што ў 1868 годзе ў Брусэлі рыхтавалі да выдання творы Дуніна-Марцінкевіча. Беларускі пісьменнік мог перадаць іх туды праз беларусаў, якія эмігравалі пасля паўстання 1863 года. Магчыма, сярод рукапісаў была і вядомая “Пінская шляхта”.
Швецыя
Сюды беларускія скарбы, у большасці царкоўныя, трапілі падчас войнаў сярэдзіны XVII і пачатку XVIII стагоддзя. Цікавыя экспанаты можна ўбачыць у Стакгольме ў Музеі арміі — тры беларускія гарматы 1577 і 1603 гадоў, зробленыя па заказу Радзівілаў. А таксама ў бібліятэцы Упсальскага ўніверсітэта — беларускі дадатак да карты Вялікага Княства Літоўскага Томаша Макоўскага, складзенай у Нясвіжы ў пачатку XVII стагоддзя.
Францыя
У краіне кахання можна паспрабаваць адшукаць адзін з двух паясоў Вітаўта, архівы знакамітых ураджэнцаў Беларусі (Марка Шагала, Хаіма Суціна, Льва Бакста, Барыса Заборава і многіх іншых), а таксама архіў БНР, вывезены ў саракавыя гады мінулага стагоддзя. Дакладна вядома, што ў Польскай бібліятэцы ў Парыжы знаходзіцца калекцыя беларускіх рукапісаў, сабраная Станіславам Радзівілам.
Кенія
Вядома, што тут пасля Другой сусветнай вайны жыў нашчадак вядомага беларускага роду Яўстафій Сапега, якому належалі Ружаны, Чарэя, Дзярэчын і іншыя сядзібы. У Кеніі беларус арганізаваў платныя сафары, а ў вольны час збіраў звесткі па ўсім свеце пра свой род. Частка матэрыялаў увайшла ў выданне “Сапежанскі дом” 1995 года, а частка, відаць, засталася ў Кеніі.
Аўстрыя
У 1943-м з мінскага Беларускага музея былі вывезены каштоўныя яўрэйскія экспанаты для стварэння “інстытута гебраістыкі”. Сярод іх карціны Пэна, Шагала, Кругера, Юдовіна. Вядомыя нават назвы твораў — “Продаж Іосіфа”, “Збор вінаграду”, “Пачатковая яўрэйская школа ў Расіі” і іншыя.
Фінляндыя
У Хельсінкі знаходзіцца частка нясвіжскай бібліятэкі, якая ў XVI стагоддзі лічылася самай вялікай у Рэчы Паспалітай. Акрамя кніг там могуць быць важныя ўладальніцкія і іншыя запісы. Бібліятэка магла б цудоўна ўпрыгожыць залы Нясвіжскага палаца.
ЗША
Ва ўніверсітэце штата Масачусэтс захоўваецца так званы Палескі архіў польскага этнографа Юзафа Абрэмбскага, які разам са студэнтамі і выкладчыкамі Варшаўскага ўніверсітэта падчас экспедыцыі на Палессе рабіў фотаздымкі, запісваў беларускі фальклор. А ў музеі Філадэльфіі — даспехі Радзівіла Чорнага, іспанская кіраса, вырабленая знакамітым майстрам з Таледа і ўпрыгожаная пазалочаным арнаментам.
