Gdy prawie dwadzieścia lat temu Białoruś otrzymała niepodległość wraz z nową flagą, godłem i hymnem, należało wprowadzić własną jednostkę monetarną. Waluta narodowa pojawiła się, ale wiele osуb było zdziwionych. Ponieważ drobne — 50 kopiejek — nie emitowano z metalu jak kiedyś radziecki odpowiednik, był to banknot. Metalowych rubli nie wprowadzono do obrotu do dziś. Białorusini posługują się banknotami i chyba już się przyzwyczaili. W Banku Narodowym sytuację tłumaczy się brakiem ekonomicznego uzasadnienia bicia monet. Metalowe pieniądze od czasu do czasu są emitowane. Co prawda nie można ich zobaczyć w codziennym obrocie. Mam na myśli monety pamiątkowe Banku Narodowego: w kraju są mniej znane niż za granicą.Krуlewska oferta. Pierwsze białoruskie monety wybito w Londynie. Mennica Krуlewska wyemitowała pierwsze metalowe pieniądze państwa wschodnioeuropejskiego nieprzypadkowo. Brytyjczycy zaproponowali Białorusinom wziąć udział w akcji poświęconej 50. rocznicy założenia Organizacji Narodуw Zjednoczonych. Białoruś po drugiej wojnie światowej uznano za kraj, ktуry dużo zrobił dla pokonania faszyzmu, dlatego otrzymała zaszczyt uczestniczenia w założeniu ONZ. Pamiętając o roli naszego państwa w powstaniu wpływowej organizacji, Wielka Brytania zachęciła Bank Narodowy Białorusi do wyemitowania swojej monety z okazji rocznicy w ramach projektu międzynarodowego. Mińsk zgodził się na “zlecenie” Londynu.
— Prestiż nas wtedy zobowiązywał — wspomina o historycznym wydarzeniu Włodzimierz Sokoł, dyrektor Zarządu Operacji Emisyjno-Skarbcowych Banku Narodowego. — W 1996 roku nasz kraj zaczął bić własne monety. Ale tylko pamiątkowe. Co prawda postanowiliśmy nie zakładać własnej mennicy. Wyposażenie potrzebne do bicia monet wymaga dużych nakładуw. Łatwiej jest wykonywać zlecenia za granicą.
Mennicą dysponuje wcale nie każde państwo. Litwini założyli swуj ośrodek bicia monet po odzyskaniu niepodległości, jednak by jego działalność była wydajna, potrzebne są “dostawy” nie tylko na rynek krajowy, ale i na rynki zagraniczne. Białoruś jest jednym ze zleceniodawcуw. Nasz kraj korzysta także z usług Polski, Rosji, Niemiec i Kazachstanu. Kontynuujemy wspуłpracę z Brytyjczykami. Od 1996 roku do dnia dzisiejszego ukazało się 126 monet pamiątkowych Banku Narodowego.
Symbole państwowości. Dla państwa monety mają przede wszystkim znaczenie symboliczne, a nie praktyczne. Świadczy o tym także tematyka metalowych rubli. Głуwne wątki to przyroda, historia, tradycje kraju, ważne rocznice.
Emitowano monety z okazji 2000-lecia chrześcijaństwa, 15-lecia stosunkуw dyplomatycznych z Chinami, 60 lat Wielkiego Zwycięstwa i wyzwolenia Białorusi od faszystуw, jubileuszy pisarzy, naukowcуw, osуb duchownych — Adama Mickiewicza, Janki Kupały, Jakuba Kołasa, Wincentego Dunina-Mickiewicza, Ignacego Domeyki, Eufrozyny Połockiej i in.
Ku czci Eufrozyny Połockiej monety emitowano dwukrotnie. Pierwsza ukazała się w 2001 roku z okazji 900-lecia urodzin Wielebnej. Jej stworzenie kosztowało dużego wysiłku malarkę Banku Narodowego Swietłanę Zaskiewicz, przez jakiś czas przyszło jej mieszkać razem z mniszkami w klasztorze Przemienienia Pańskiego i Świętej Eufrozyny, by utrwalić w metalu wizerunek świętej. Szkic pуźniej poświęcił metropolita Filaret. Drugą monetę wybito w 2007 roku — “Krzyż Eufrozyny Połockiej”. Nominał wynosi 1000 rubli, ale faktycznie kosztuje 4 miliony 146 tysięcy 950 rubli. Jest to moneta o największej wadze — waży jeden kilogram. Monetę wybito w Moskwie, a złoty krzyż na rewersie wykonali ręcznie jubilerzy. Nakład monety wynosi zaledwie dwa tysiące sztuk.
O istnieniu białoruskiej państwowości w przeszłości świadczy seria monet “Umocnienie i obrona państwa” z wizerunkami książąt, ktуrzy rządzili Mińskiem, Połockiem, Grodnem kilka wiekуw przed nami — Wsiesława Połockiego, Rogwołoda Połockiego i jego cуrki Rognedy, Gleba Mińskiego, Dawida Grodzieńskiego.
Specjalne emisje monet poświęcono 1000-leciu Wołkowyska oraz wszystkim miastom obwodowym i stolicy, widnieją na nich najsłynniejsze zabytki architektury i herby tych miast. Arcydzieła architektoniczne innych miast utrwalono w specjalnej serii “Zabytki architektury Białorusi”. Monety z serii “Święta i obrzędy Białorusinуw” ukazują sens ludowych obyczajуw, szanowanych od czasуw najdawniejszych.
Na Białorusi zachowały się duże obszary pierwotnej natury, w celu upamiętnienia parkуw narodowych, rezerwatуw i poszczegуlnych gatunkуw zwierząt wyemitowano ponad dwadzieścia monet. Lis, wilk, ryś, sokуł, czapla, niedźwiedź zostały utrwalone w metalu na rуwni z ludźmi.
Na świecie Białoruś jest znana jako państwo, gdzie dobrze się rozwija sport, jest jednym z liderуw każdych Igrzysk Olimpijskich. Reprezentacja Białorusi na XXIX Igrzyskach Olimpijskich zajęła 16. miejsce w klasyfikacji generalnej według zdobytych medali. Z Pekinu atleci przywieźli do Mińska 19 medali: 4 złote, 5 srebrnych, 10 brązowych. Przed tym na Olimpiadzie w Sydney Białorusini zdobyli 17 medali, w Atlancie i Atenach po 15. Wszystkie Igrzyska upamiętniono na monetach.
Na wagę złota. Białoruś jest krajem o wysokim poziomie sztuki teatralnej. Dużym szacunkiem cieszy się radziecka szkoła baletu, kontynuowana przez białoruskich mistrzуw. Nie przez przypadek monety poświęcone baletowi są najbardziej popularne wśrуd emitowanych przez Bank Narodowy. I najwięcej kosztują.
Co roku amerykańskie wydawnictwo Krause Publications organizuje międzynarodowy konkurs na Monetę Roku. Konkurs jest uważany za najbardziej prestiżowy w środowisku numizmatykуw i pracownikуw bankуw. W tym roku Białoruś zdobyła dwie z jedenastu nagrуd. Za “Najlepszą Crown” uznano monetę poświęconą Zapustom o nominale 20 rubli, a “Najbardziej inspirującą monetą” jurorzy nazwali 1000 rubli z Krzyżem Eufrozyny Połockiej. Konkurs odbywa się w USA i amerykańskie monety bardzo często zdobywają pierwsze miejsca, Białoruś natomiast musi pokonywać trudną drogę do finału.
— Już pierwszego roku udziału naszego kraju w konkursie (2005) Białoruś zajęła pierwsze miejsce — jest dumny ze swego wkładu w zwycięstwo Włodzimierz Sokoł, członek jury (warto dodać, że Bałoruś i Izrael to jedyne państwa, ktуre w jury konkursu Krause Publications reprezentują przedstawiciele bankуw narodowych). — Wtedy tytuł Monety Roku otrzymała srebrna moneta o nominale 100 rubli “Białoruski balet”. “Białoruski balet” wyrуżniono także jako “Najbardziej artystyczną monetę”. Jednocześnie moneta “Park Narodowy Naroczański. Łabędź niemy” dostała nagrodę w kategorii “Najlepsza Crown”.
Popyt na nasze monety na świecie zwiększył się kilkakrotnie. Bank Narodowy w 2006 roku wznowił emisję “Białoruskiego baletu” o nominale 10, 200, 1000 rubli w złocie.
Złota moneta o nominale 1000 rubli to najdroższa moneta pamiątkowa, w upominkowym futerale kosztuje 15 milionуw rubli.
Nominał i rzeczywista wartość rуżnią się ze zrozumiałych przyczyn — na “marżę” wpływa wartość metalu. Najczęściej białoruskie monety wykonane są z miedzioniklu, srebra, złota. “Produkcja” Banku Narodowego trafia najpierw do kolekcjonerуw, oni ustalają wartość metalowych pieniędzy. Wiele monet należy już do rzadkości, są na wagę złota nie tylko ze względu na szlachetny metal, ale i ze względu na status uznany na poziomie międzynarodowym: “Wielkanoc”, “Tysiąc i jedna noc”, “Sokуł wędrowny”.
Awangarda artystyczna. Autorką monety “Białoruski balet” jest Swietłana Zaskiewicz. Jak i Swietłana Niekrasowa oraz Oksana Nowosiołowa jest etatową malarką Banku Narodowego. Wszystkie dziewczyny są absolwentkami Białoruskiej Państwowej Akademii Sztuk Pięknych. Zatrudniono je po konkursie wśrуd najlepszych studentуw uczelni. Dlaczego właśnie je, zielone, wczorajsze studentki? — zapytałem dyrektora.
— Zrobiliśmy to celowo — tłumaczy Włodzimierz Sokoł. — Dziewczyny mają oryginalne pomysły, unikają sztampy, są nowoczesne i jednocześnie spokojnie traktują wytyczne. Twуrczo i dobrze wykonują swoją pracę. Niestety z zasłużonymi artystami trudno się porozumieć — mają pewne kanony i nie chcą od nich odstępować. Bank potrzebuje całkiem oryginalnego stylu. Nasze pracowniczki zdołały go stworzyć. Prawdopodobnie dlatego białoruskie monety są popularne w środowisku kolekcjonerуw.
Artystki wymyślają przyszłe kompozycje, malują szkice monet na papierze, a najczęściej na komputerze. Pуźniej formy przyszłych pieniędzy robi się z plasteliny, odlewa w gipsie albo wosku. I wreszcie rysunek przenosi się na tzw. patrycę. Właśnie ona jest wzorem do wykonania monety.
Niektуre monety są tworzone we wspуłautorstwie — białoruskich malarzy i polskich, niemieckich, litewskich i rosyjskich kolegуw. To międzynarodowa praktyka — wymiana doświadczeń i twуrczych osiągnięć.
Każda moneta ma swoją historię, ktуrej nie zna nikt poza autorami. Swietłana Zaskiewicz stworzyła kilka monet z wizerunkami znanych białoruskich książąt. Ponieważ zdjęć ani nawet rysunkуw Gleba Mińskiego albo Dawida Grodzieńskiego nie istnieje, musiała razem z naukowcami odtwarzać wizerunki słynnych postaci dosłownie po milimetrze — od hełmu do wykroju oczu. Na jakiś czas została historykiem, antropologiem i archeologiem. Do wykonania makiety monety “Pchnięcie kulą” pozowała mistrzyni olimpijska Janina Korolczyk.
Temat monet zatwierdza Rada Dyrektorуw Banku Narodowego. Ponieważ na pieniądzach ukazuje się sceny z historii, sportu oraz przyrodę Białorusi, swoje propozycje wnoszą uczeni z Akademii Nauk, przedstawiciele ministerstw właściwych ds. kultury, sportu i turystyki, ochrony środowiska.
Prezent na pamiątkę. W bieżącym roku bank zaplanował emisję około trzydziestu monet pamiątkowych. Kiedyś bito trzy — cztery nowe monety rocznie. Jak to się mуwi, popyt rodzi podaż.
W 2009 roku pojawią się monety w kilku seriach. Seria “Znaki zodiaku” jest najciekawsza. Monety ucieszą nie tylko kolekcjonerуw, ale i staną się dobrym prezentem z okazji urodzin. Szkice są już gotowe. Monety te są szczegуlne ze względu na zdobienie kamieniami. Niezwykła jest moneta “Bliźnięta”: w łуżku śpią dwaj chłopcy, jeden ma zamknięte oczy, a oczy drugiego błyszczą wtopionymi kamieniami.
Białoruskie monety służą nie tylko promocji kultury narodowej, ale i popularyzacji dziedzictwa międzynarodowego. Oprуcz “Znakуw zodiaku” w bieżącym roku będą emitowane monety z serii “Bajki narodуw świata”, “Tradycje rodzinne Słowian”, symbolizujące więzi białoruskich obyczajуw z obrzędami sąsiednich krajуw. Temat historii i kultury jest dzisiaj najpopularniejszy. Zaplanowano emisję monet z serii “Święta i obrzędy Białorusinуw”, “Białoruskie legendy”, “Rzemiosło ludowe Białorusi”. W serii “Malarze świata” będzie utrwalony Ilja Repin — rosyjski twуrca, ktуry przez jakiś czas mieszkał niedaleko Witebska w swoim majątku Zdrawniewo, namalował słynny obraz “Białorusin”. Jeśli chodzi o świat zwierzęcy, w 2009 roku bohaterami zostaną wiewiуrka, bocian biały i gęś gęgawa. W metalu zostaną uczczone ważne rocznice: 600-lecie wprowadzenia reżimu ochronnego na terenie Puszczy Białowieskiej, 65 lat wyzwolenia Białorusi od faszystуw, 80-lecie Narodowej Akademii Nauk.
Kupić metalowe ruble można w filiach Banku Narodowego we wszystkich miastach obwodowych i nawet niektуrych miastach powiatowych, rzecz jasna w Mińsku. Dla gości zza granicy takie upominki bez wątpienia zostaną wspaniałym prezentem na pamiątkę o Białorusi.
Wiktor Korbut
