Delikatne piękno

[b]Kolekcja porcelany i ceramiki z Chin w stałej ekspozycji Narodowego Muzeum Sztuk Pięknych w Mińsku pozwala lepiej poznać bogactwo tradycji kulturalnych tego kraju[/b]Chiny są znane na całym świecie jako kraj porcelany. Ceramika i porcelana to największe osiągnięcia cywilizacji chińskiej. Wyroby z porcelany były bardzo cenione nie tylko w Chinach, ale i w państwach obcych. W średniowiecznej Europie porcelanowe drobiazgi, które trafiły tam przez przypadek, traktowano jako kosztowne rzeczy. Historia garncarstwa liczy ponad trzy tysiące lat. Produkcję własnej porcelany Chiny rozpoczęły około VI — VII wieku, gdy w trakcie doskonalenia technologii i doboru składników zaczęto wyrabiać rzeczy, które wyróżniały niezwykły biały kolor i cienkie ścianki.Kolekcja chińskiej ceramiki i porcelany w Narodowym Muzeum Sztuk Pięknych Białorusi jest stosunkowo nieduża — liczy około 120 przedmiotów. Pierwsze eksponaty przybyły do muzeum w 1957 roku z Pekinu, a w 1960 roku w zasobach pojawiły się rzeczy z ceramiki i porcelany, przekazane przez Państwowe Muzeum Sztuki Narodów Wschodu w Moskwie. Później poszczególne eksponaty nabywano u prywatnych kolekcjonerów w Mińsku.
Kolekcja porcelany i ceramiki z Chin w stałej ekspozycji Narodowego Muzeum Sztuk Pięknych w Mińsku pozwala lepiej poznać bogactwo tradycji kulturalnych tego kraju

Chiny są znane na całym świecie jako kraj porcelany. Ceramika i porcelana to największe osiągnięcia cywilizacji chińskiej. Wyroby z porcelany były bardzo cenione nie tylko w Chinach, ale i w państwach obcych. W średniowiecznej Europie porcelanowe drobiazgi, ktуre trafiły tam przez przypadek, traktowano jako kosztowne rzeczy.
Historia garncarstwa liczy ponad trzy tysiące lat. Produkcję własnej porcelany Chiny rozpoczęły około VI — VII wieku, gdy w trakcie doskonalenia technologii i doboru składnikуw zaczęto wyrabiać rzeczy, ktуre wyrуżniały niezwykły biały kolor i cienkie ścianki.
Kolekcja chińskiej ceramiki i porcelany w Narodowym Muzeum Sztuk Pięknych Białorusi jest stosunkowo nieduża — liczy około 120 przedmiotуw. Pierwsze eksponaty przybyły do muzeum w 1957 roku z Pekinu, a w 1960 roku w zasobach pojawiły się rzeczy z ceramiki i porcelany, przekazane przez Państwowe Muzeum Sztuki Narodуw Wschodu w Moskwie. Pуźniej poszczegуlne eksponaty nabywano u prywatnych kolekcjonerуw w Mińsku.
Najwcześniejsza grupa eksponatуw w zbiorach muzealnych to porcelana i ceramika dynastii Ming, zawierająca przedmioty zrobione w piecach Luanjiana w prowincji Zhejiang i Changshana w prowincji Jiangxi, dekorowane kobaltem pod glazurą. Najpiękniejsze rzeczy wykonano techniką seladonуw — pokryte zielono-szarą glazurą, ktуra powstaje po dodaniu podtlenku żelaza. Pochodzenie terminu związane jest według jednej z wersji z arabskim wyrazem saladun (twardy), według innej — z imieniem Seladona, bohatera modnej w XVII wieku powieści francuskiej “L’Astrйe” Honore d’Urfe, ktуry nosił ubrania z zielono-szarymi wstążkami. Najlepsze przedmioty zostały wykonane przez rzemieślnikуw dynastii Song (Х — ХIII wiek). W drugiej połowie XIV — na początku XV wieku mistrzowie ceramiki Luanjiana tworzyli przedmioty, ktуrych jakość nie była gorsza od dynastii Song. Seladonуw w kolekcji Muzeum Narodowego Białorusi jest mało — naczynie do mycia pędzli, flakon i wazon. Określić ich wiek nie jest łatwo, nawet pracownicy muzeum w Mińsku nie potrafią tego zrobić, jednak opierając się o szereg technicznych cech (kolor, glazura) można z dużym stopniem wiarygodności datować muzealne seladony końcem XV — początkiem XVII wieku.
Chińskie naczynie do mycia pędzli według kustoszy muzeum jest najstarszym przedmiotem w zbiorach głуwnego muzeum Białorusi. Da się zauważyć, że naśladując tradycyjny kształt szeroko rozpowszechniony w ceramice dynastii Song mistrz pokrył naczynie szaro-zieloną glazurą z ciemnymi zaciekami. Niepokryte glazurą czerwono-brązowe dno naczynia pozwala datować go końcem XV — początkiem XVI wieku. Do tego samego okresu należy flakon pokryty glazurą przepięknego szaro-niebieskiego koloru przedstawiający scenkę rodzajową w dolnym reliefie.
W seladonach okresu dynastii Song i początku rządуw dynastii Ming zazwyczaj wykorzystywane są grawerowane lub wycięte w miękkiej masie motywy roślinne, ornamenty geometryczne, rzadziej ptaki i ryby. Wykorzystanie przez mistrza przy zdobieniu flakonu rysunkуw antropomorficznych świadczy o pуźniejszym pochodzeniu zabytkowej rzeczy. Potwierdzeniem atrybucji jest rуwnież gruba warstwa ścianki o lekkim szarym odcieniu, dla wcześniejszych przedmiotуw charakterystyczna jest czerwono-brązowa warstwa nieglazurowanej części dna. Wazon z wyciętym ornamentem z wyginających się łodyg, liści i dużych kwiatуw lotosu pod zieloną glazurą został wykonany w okresie zaniechania produkcji seladonуw — pod koniec rządуw dynastii Ming. Szarawy czerep, ostre barwy i niedbałość w wykonaniu ornamentu pozwalają datować wazon początkiem XVII wieku, gdy wyroby Luanjiana cechuje niska jakość i ich produkcja stopniowo zanika.
W czasach panowania dynastii Ming, w piecach Changshana, wykonano także pieczęć cesarką z kobaltu pod glazurą. Chińscy rzemieślnicy jeszcze za czasуw panowania Yuan (1280 — 1367) zaczęli stosować kobalt jako barwnik malarski w białym porcelanowym polu, uzyskując niezwykle piękny efekt oparty o kontrast białego i niebieskiego kolorуw. W epoce Ming rysunki wykonane kobaltem pod glazurą były bardzo rozpowszechnione. Jest to skomplikowana technika, wymaga dużego stopnia opanowania tej sztuki. Rysunek jest robiony na niepokrytym glazurą wyrobie, następnie jest pokrywany glazurą i wypalany w temperaturze 1350 — 1400 stopni. Pieczątka Ming z zasobуw muzealnych jest pokryta rozpływającym się rysunkiem, jasnym, lekko szarym kobaltem, co pozwała datować ją końcem okresu panowania Wanli (1573 — 1620), kiedy ze względu na skomplikowaną sytuacją polityczną i gospodarczą w kraju znacznie spada liczba i jakość wyrobуw Changshana.
Kolejna grupa wyrobуw — porcelana i ceramika XVII — początku XX wieku — najbardziej liczna w Narodowym Muzeum Sztuk Pięknych Białorusi, reprezentuje wszystkie okresy panowania dynastii Qing (1644 — 1911). Wyroby z końca XVII — XVIII wieku odnoszące się do okresu panowania Kangxi (1662 — 1722), Yongzheng (1723 — 1735), Qianlong (1736 — 1796) wyrуżniają się nowymi technikami rysunku i bogactwem kształtуw. Pierwsza połowa XVII wieku w Chinach mija pod znakiem poważnych reform politycznych. W 1644 roku na tronie cesarskim zasiada obca dynastia mandżurska Qing. W kraju trwała wojna i liczne bunty antymandżurskie. Moc gospodarcza Chin okresu dynastii Ming była mocno nadwerężona, nie sprzyjało to rozwojowi i szerzeniu przemysłu ceramicznego. Prawie wszystkie piece w Changshanie zostały zburzone i dopiero w okresie panowania drugiego cesarza dynastii Qing — Kangxi — zaczęło się aktywne odrodzenie tego największego ośrodka. Szybko odnowiono piece do wypalania porcelany i do 1680 roku według ilości produkowanych wyrobуw osiągnięto poziom produkcji dynastii Ming. W czasach panowania Kangxi rzemieślnicy aktywnie doskonalili formę i techniki wyrobуw z porcelany. Niezwykle popularne w tym czasie stają się duże monochromowe glazury z niezauważalną gradacją odcieni wymagające wypalania w wysokich temperaturach. Spośrуd nich szczegуlnie rozpowszechnione są glazury takich kolorуw jak krwawoczerwona, kolor jabłka, kolor liści herbaty, kolor skуry żуłtej ryby. Wystawiony w muzealnej ekspozycji mały wazon w kształcie podwуjnego arbuza, pokryty wyszukaną ciemnooliwkową glazurą to wspaniały przykład wyrobуw monochromowych Changshana okresu Kangxi.
W drugiej połowie XVII — na początku XVIII wieku rozwijają się tradycyjne techniki rysunku — niebieska pod glazurą, polichromowa nad glazurą i skomplikowana technika zdobienia wyrobуw, łącząca zdobienie kobaltem pod glazurą i farbami emaliowanymi nad glazurą. W tej technice został wykonany wystawiony w Narodowym Muzeum Sztuk Pięknych wysoki cylindryczny wazon z kielichowatym gardłem i lekkim pogrubieniem w środkowej części naczynia. Powierzchnia wazonu jest podzielona na trzy poziome pasy — w gуrnym narysowane są tańczące i grające na instrumentach muzycznych kobiety w ogrodzie, niżej — kwitnące peonie i gałęzie z brzoskwiniami. Należy podkreślić, że w chińskim zdobnictwie wyrobуw z porcelany końca XVII — początku XVIII wieku dominuje rysunek w odcieniach zielonych, ktуry wykonywano na powierzchni glazury, podstawowym kolorem był intensywny kolor zielony. Rzemieślnicy wykorzystywali rуwnież czerwone, żуłte, liliowe, niebieskie i czarne farby. Na cylindrycznym wazonie znajdującym się w mińskim muzeum w symetrycznie położonych dużych kształtnych znakach są narysowane ptaki na kwitnącym drzewie dzikiej śliwy i krzak peonii symbolizujące nadejście wiosny. Najwyraźniej, wykorzystując popularny wątek z gatunku “Kwiaty i ptaki”, artysta buduje kompozycję zgodnie z zasadą zwoju malarskiego. Jaskrawe zielone tło z kwiatami i zawijasami jeszcze bardziej potęguje to wrażenie.
Należy pamiętać o tym, że tendencja odrodzenia tradycji sztuki porcelanowej charakterystyczna dla okresu Kangxi zachowuje się rуwnież w kolejnym okresie — panowania Yongzheng. Jest to czas zachwytu ideałami estetycznymi epoki Song. Wyroby z porcelany cechuje niezwykła delikatność materiału, wyszukany rysunek. Podstawowym kierunkiem staje się porcelana monochromowa, odradza się skomplikowana technika grawerowania pod glazurą. Porcelana z rysunkiem kobaltem pod glazurą zachowuje najlepsze tradycje poprzedniego okresu, nadal jest dość popularny. Pуźniej wyroby z niebieskim rysunkiem wykonanym pod glazurą stają się niemodne, ustępując miejsca porcelanie polichromowej.
W latach 20 — 30. XVIII wieku pojawia się nowa paleta rysunku polichromowego — odcienia rуżu — ktуra sprzyjała dalszemu rozwojowi gatunku “Kwiaty i ptaki”. Dla wyrobуw tej grupy charakterystyczne jest użycie specyficznej rуżowej farby sporządzonej na podstawie złota koloidowego. Rysunek przedstawiający kwitnące drzewo ume (dzika śliwa, kwitnąca śliwa — symbol nadchodzącej wiosny, jedna z “czterech szlachetnych roślin” obok bambusu, orchidei i chryzantemy), peonie i ptaki, w ktуrym dominuje matowa rуżowa barwa i złoto, zdobi pуłmisek wykonany w zakładach Guangzhou.
Wyroby z porcelany okresu panowania Qianlong wyrуżniają się bogactwem form i charakterem zdobnictwa. Są to puchar zhan (piała na niskiej okrągłej nуżce), wazony meiping (o kształcie gruszki z wąskim gardłem, były przeznaczone dla jednej gałązki kwitnącej śliwy podczas obchodуw noworocznych), naczynia kuan (o kształcie kuli i szerokim gardle, z pokrywką, były przeznaczone do przechowywania herbaty, słodyczy, noworocznych smakołykуw), flakony, pуłmiski, dekorowane kobaltem pod glazurą, farbami emaliowanymi nad glazurą, reliefem i grawerowaniem pod glazurą. Wątkiem dla rysunkуw kobaltem pod glazurą wazonu artystycznego służy stara legenda o karpiach, ktуre płynąc w gуrę rzeki Huanghe, starają się pokonać progi zwane Longmen (Brama Smoka). Według legendy karp, ktуremu to się udaje, wznosi się w niebo i przekształca w smoka. Rysunek wazonu artysta wykonywał w tradycyjnej manierze graficznej nadając szczegуlną wagę giętkiej i wyraźnej linii. W rysunku naczynia kuan wyraźna jest tendencja do wykorzystania “plamy” malarskiej: przy swobodnym ruchu pędzla farba wychodzi poza granice konturu zarysowanego ciemniejszym kobaltem. Według cech technicznych — białego czerepu, lekko niebieskiej glazury, nierуwnego kolorystycznie kobaltu — naczynie można datować połową XVIII wieku i odnieść do wyrobуw prywatnych zakładуw Changshana. Wspaniały okaz okresu panowania Qianlong — flakon na środki aromatyczne zdobiony polichromowym rysunkiem farbami emaliowymi nad glazurą ukazujący z jednej strony podrуżnika na tle pejzażu gуrskiego, z drugiej — naukowca ze sługą podziwiającego kwitnące na wzgуrzu orchidee. Kompozycja rysunku flakonu zbudowana jest według zasady zwojуw pejzażowych, jej emocjonalny nastrуj jest bliski malarstwu pejzażowemu, z wyraźnym hołdem pięknu i majestatowi otaczającego świata. Wykonany ręką błyskotliwego mistrza rysunek robi wrażenie doskonałością, całkowitym jego podporządkowaniem formie przedmiotu, wyszukanym rozwiązaniem kolorystycznym.
Na przedmiotach artystycznych chińskiej kolekcji Narodowego Muzeum Sztuk Pięknych Białorusi rysunki z gatunku “Kwiaty i ptaki”, scenki rodzajowe i pejzaże połączone są z hieroglifami, ktуre często zajmują większość powierzchni wyrobуw. Najczęściej są to fragmenty wierszy, treścią związane z przeznaczeniem przedmiotu lub przedstawionym na nim wątkiem. Przykładowo rysunek na flakonie na środki aromatyczne okresu Qianlong, przedstawiający kwitnące chryzantemy symbolizujące jesień, dopełniony jest wierszami poświęconymi tej porze roku. Tradycje sięgają epoki Ming, zachowując się w zdobieniu chińskiej porcelany w ciągu XIX wieku i do naszych czasуw. Potwierdzeniem tego jest taca dla chińskiej ceremonii herbacianej z początku okresu panowania Jiaqing, w zdobieniu ktуrej wykorzystano długi wierszowany tekst obramowany ornamentem z przeplatających się łodyg lotosu i liści.
Okres panowania Qianlong cechuje jakość technologiczna wyrobуw z porcelany, coraz bardziej widoczne stają się cechy świadczące o nadejściu czasуw stagnacji w rozwoju sztuki wyrobu porcelany. Przejawia się to w bardziej skomplikowanej formie wyrobуw, nadmiarze motywуw dekoracyjnych i imitacji innych materiałуw. Przykładowo zdobnictwo pucharu zhan z zakładуw Guangzhou imituje czerwony rzeźbiony lakier, a pokryta złotem powierzchnia wewnętrzna sprawia wrażenie nie porcelany, lecz podstawy z metalu.
W okresie Qing popularnością cieszyły się porcelanowe figurki ośmiu nieśmiertelnych. Lu Dongbin, Li Tieguai, Zhongli Quan, Zhang Guo Lao, Cao Goujiu, Han Xiang Zi, Lan Caihe, He Xian Gu zdobyli nieśmiertelność i pomagali ludziom. Figury produkowano w wielu zakładach specjalistycznych w Chinach. Rzemieślnicy ozdabiali je prostym rysunkiem nad glazurą z wykorzystaniem intensywnej zieleni, koloru niebieskiego, liliowego, żуłtego i czerwonego. Zidentyfikować te figurki nie jest łatwo, z reguły nie są oznakowane. Opierając się o podobne zabytki przechowywane w zasobach muzeum i prywatnych kolekcjach, eksponaty z kolekcji Narodowego Muzeum Sztuk Pięknych Białorusi można datować końcem XVIII — początkiem XIX wieku.
XIX wiek jest czasem upadku produkcji porcelany w Chinach. Rzemieślnicy coraz częściej naśladują wyroby epoki Ming, okresуw panowania Kangxi i Yongzheng. Artyści nie wnoszą nic nowego w rozwуj tradycyjnych technologii zdobnictwa. W zdobnictwie wyrobуw z porcelany pojawia się eklektyczne połączenia rуżnych technik. W Changshanie jednak rzemieślnicy kontynuują produkcję porcelany wysokiej jakości, mimo że w rysunku dominuje asymetria i blade kolory. Z objęciem chińskiego tronu przez dynastię Ming wypracowano praktykę stawiania na wyrobach z porcelany sygnatur składających się z sześciu, rzadziej czterech hieroglifуw — nazwy dynastii i motto cesarza. Najczęściej pisano te sygnatury kobaltem pod glazurą, а w epoce Qing w wyjątkowych przypadkach — czarną lub czerwoną farbą nad glazurą. Dość często w charakterze sygnatur rzemieślnicy wykorzystywali wizerunki przedmiotуw z ośmiu wartości (liść bylicy, romb) lub pisali życzenia. Ogromna popularność chińskiej porcelany na rynku krajowym i zagranicznym, rosnące z roku na rok potrzeby dworu cesarza sprzyjały pojawieniu się w epoce Qing dużej liczby wyrobуw z fałszywymi sygnaturami i przede wszystkim z mottem cesarzy z dynastii Ming. Można to wytłumaczyć przede wszystkim względami komercyjnymi. Jeśli rzemieślnik, ktуry postawił fałszywą sygnaturę, prześladował inny cel niż jedynie korzystna sprzedaż (na przykład robił kopię), z reguły umyślnie zniekształcał sposуb napisania hieroglifуw. Wielu malarzy XIX wieku tworząc repliki wyrobуw z epoki Ming i początku epoki Qing stawiali na nich sygnatury ze swoim mottem. Prostokątny wazon z ciemnoniebieską glazurą ze zbiorуw muzeum w Mińsku z sygnaturą Guangxu jest dokładną kopią wyrobуw okresu Qianlong. W drugiej połowie XIX wieku zakłady Guangzhou produkują dużą ilość porcelany eksportowej w stylu ludowym. Wymownym przykładem tego typu produkcji jest wazon zdobiony barwnym rysunkiem z dominowaniem intensywnego rуżu i złota.
Do końca XIX wieku w produkcji porcelany coraz bardziej widoczny jest upadek uwarunkowany trudną sytuacją gospodarczą na wpуł kolonialnych Chin. Utrata przez rzemieślnikуw najlepszych osiągnięć przeszłości przyczyniła się w tym okresie do pojawienia się wyrobуw bardzo niskiej jakości, w ktуrych często można dostrzec jedynie nieudolne naśladowanie starych wzorcуw lub dążenie do wymyślności kształtуw i ozdуb. W latach 30. XX wieku zaczyna się ożywienie przemysłu ceramicznego. Chińscy rzemieślnicy powoli odradzają utracone w XIX wieku tradycje artystyczne. W latach 1950. artyści tworzą wyroby z tradycyjnymi kolorowymi glazurami: seladon, “bycza krew”, popularne jest zdobnictwo w technice “ziarno ryżu” (na wysuszonym, ale nie wypalonym czerepie mistrz zgodnie z rysunkiem wycinał otwory w kształcie ziarnka ryżu, pуźniej wielokrotnie do 30 razy pokrywał wyrуb glazurą i umieszczał w piecu do wypalania), ktуra pojawiła się w XVIII wieku, najbardziej charakterystycznej dla przedmiotуw pуźnej epoki Qing. W drugiej połowie ХХ wieku dalej rozwija się produkcja ceramiki w zakładach w Yixing, Shifang i innych.
Spośrуd ośrodkуw ceramiki artystycznej miejscowość Shifang w prowincji Guangdong jest jednym z największych. Jego wyroby cieszyły się popularnością już w XVIII wieku. Produkcja wazonуw i statuetek z żуłtej gliny pokrytej gęstą glazurą lub nierуwnomiernie ściekającą glazurą rуżnych odcieni, była związana z tradycjami artystycznymi XI — XII wieku. Jak wiadomo w latach 1950. według rozporządzenia Ministerstwa Kultury Chińskiej Republiki Ludowej warsztat państwowy Sztuka Ludowa otworzył w Shifang eksperymentalne studio plastyczne, gdzie zaproszono miejscowych wybitnych rzeźbiarzy ludowych. Na wystawie w muzeum w Mińsku można zobaczyć konia zrobionego przez wspуłczesnego mistrza Shifang bez jakiejkolwiek stylizacji o wyjątkowo realistycznej doskonałości. Artysta pokrył go typową dla ceramiki Guangdong zieloną glazurą z nierуwnymi czarnymi i żуłto-brązowymi zaciekami, nadającymi szczegуlną malowniczość i wyrazistość. Dzieła utalentowanych artystуw Guangdong świadczą o twуrczym rozkwicie w zakresie drobnej plastyki, niezwykle rozpowszechnionej we wspуłczesnym chińskim wystroju wnętrz.
Kolekcja porcelany i ceramiki Chin w zasobach Muzeum Narodowego Sztuk Pięknych w Mińsku pozwala poznać przebieg rozwoju sztuki ceramicznej tego państwa. Dzieła z czasуw rządуw dynastii Ming na wystawie w Mińsku zaprezentowano fragmentarycznie, natomiast wyroby dynastii Qing pozwalają prześledzić ewolucję kształtуw i zdobienia ku bardziej skomplikowanym ozdobom. Twуrcza wyobraźnia wspуłczesnych malarzy, odrodzenie tradycji przeszłości wyrуżniają najlepsze wyroby z chińskiej porcelany i ceramiki XX wieku. Dzięki nowym kontaktom kulturalnym możemy podziwiać osiągnięcia najlepszych chińskich artystуw w XXI wieku.

Włodzimierz Miszucin
Заметили ошибку? Пожалуйста, выделите её и нажмите Ctrl+Enter