Чаму дзед Юзiк не любiў сустракацца на лёдзе з сапраўдным маньякам...
Час, з рыбацкага пункта гледжання, ляцiць неймаверна хутка. Яшчэ, здаецца, учора ўсё наша няўрымслiвае племя ладзiла да пары летнi рыштунак i гадала, будзе лёд цi не, як, глядзiш, зiма праляцела i самы час закрываць зiмовы сезон. Ён, дарэчы, быў не вельмi добры: клявала, прычым па ўсёй краiне, на вялiкiх i малых азёрах, рэках i рачулках, як мокрае гарыць. Карацей кажучы, уся надзея, усе спадзяваннi злавiць не пяць-сем пад’ёршыкаў цi плотак-недамеркаў, а добрых рыбiн былi якраз на гэтыя вось дзянькi. Лёгкi мiнус ноччу, трывалы плюс днём, стабiльны цiск, добрага напрамку вецер, яркае, амаль веснавое сонца, пад промнямi якога прама на вачах шыпiць, асядае снег на лёдзе, – што яшчэ трэба, каб паставiць апошнюю, пажадана трыумфальную, кропку на “леднiковым перыядзе”.
Так, мабыць, думаў не я адзiн. Бо ранiцай у суботу добрых пяць хвiлiн чакаў, пакуль здолеў выехаць з невялiчкага прасёлка на трасу Мiнск—Мядзел, у напрамку Вiлейскага вадасховiшча i азёр Нарачанскай групы, якiя iдуць следам за iм, рухалася калона легкавiкоў. У кожнай – мiнiмум тры чалавекi. У кожнага з iх – мiнiмум кiлаграм самай адмысловай прынады. Кожны, вядома, спадзяецца, што яна спрацуе, што менавiта на яе накiнецца чарада галоднай рыбы. Праўда, што думае з гэтай нагоды сам аб’ект “палявання”, нiхто не ведае – рыба на тое яна i рыба, каб маўчаць.
Заняты такiмi вось няспешнымi думкамi, на “аўтамаце” зварочваю з трасы на невялiкую вулачку ў вёсцы Сосанка i ледзьве паспяваю нацiснуць на тармазы. Каб цябе пранцы! На дарозе, ледзь не пад самымi коламi, стаiць i нахабна на мяне паглядае круглымi жоўтымi вачыма здаравенны кот. Чорны, як галавешка. Яшчэ iмгненне — i побач з iм узнiкае яшчэ адна такога ж колеру i крыху меншага памеру iстота. Стаяць яны — стаю я. Збiраюся ўжо з машыны вылезцi i шугануць iх, як раптам да двух дарослых далучаецца трэцi – зусiм ячшэ маленькае кацяня. Таксама чорнае.
Хвастатая сямейка, вытрымаўшы паўзу, нарэшце рушыла па сваiх справах, а я сяджу i сам сабе думаю. З аднаго боку, тры чорныя каты на дарозе — гэта, браткi, перабор. А з другога — цi можа быць прамая сувязь памiж iмi i магчымым дрэнным клёвам? Не факт...
На Вiлейскае вадасховiшча, да той самай Сосанкi, я езджу не адзiн год. У мяне там сваё “клёвае” месца i свая кампанiя такiх жа апантаных рыбакоў. Адзiн з iх – мясцовы жыхар дзед Юзiк. Яму без аднаго года семдзесят, але ж спрыту i зухаватасцi на трох такiх, як я, хопiць. Ён на лёдзе кожны дзень – жонка яго, хоць i сварыцца, што каня, свiнства, карову, курэй Юзiк кiнуў на яе, але, вiдаць, пасля таго, як той прыцягне дамоў торбу рыбы, усё яму даруе. А лавiць дзед, каб яму добра было, умее: не адзiн раз мы з iм сядзелi побач ад самай ранiцы да позняга вечара, цягалi рыбiну за рыбiнай — i ўсё адно ў яго хоць на дзве-тры штукi, але атрымлiвалася больш. З гэтай нагоды дзед хоць i не вельмi, а нос, як усякi паважаючы сябе “пан поляк”, задзiрае – я, маўляў, яшчэ пры, пся крэў, Польшчы рыбу лавiў, а тут некаторыя прыехалi i думаюць, што яна сама iм у рукi палезе.
На гэты раз дзед быў не ў гуморы.
— Дрэнь, браце, справы. Не клявала тры днi да гэтага i зараз не бярэ. Знiклi ўсе: ёрш, акунь, падлешчык, плотка.
Навiна, канешне, дрэнь, але ж рыбак на тое i рыбак, каб заўсёды разлiчваць на лепшае, на тое, што яго прынада самая смачная, асабiста ён самы разумны i ведае, якое слова трэба прашаптаць, перш чым апусцiць яе ў ваду...
Праз тры гадзiны я зразумеў, што дзед Юзiк меў рацыю – клёву не было. Мы са старым мянялi лункi, мармышкi, чаплялi замест матыля цеста, макарону, апарышаў i далей па спiсу – марны лёс.
— Ага, — раптам замахаў рукамi Юзiк. – Вунь Чыкацiла паўзе. Калi ўжо ён нiчога не зловiць, тады ўсё, змотвай вуды.
Такiм не вельмi мiлагучным прозвiшчам мы з дзедам завём трэцяга з нашай сталай кампанii – iнтэлiгентнага, памяркоўнага i далiкатнага мiнчанiна Валодзю. Толькi такi, увесь з сябе анёлак, ён у цывiльным жыццi, а на рыбалцы – сапраўдны маньяк. Рукi ў яго трасуцца яшчэ тады, калi апускае снасць у ваду, а калi пачынаецца сам працэс лову, не дай бог да яго падысцi, штосьцi спытаць цi проста пажартаваць – пашле далёка-далёка. Потым, калi ўсё скончыцца, абавязкова папросiць прабачэння, налье дзеду кроплю-другую, а вось калi клюе — лепш чалавека не чапаць. Калi клёву няма, Валодзька не будзе, як мы з дзедам, сядзець над лункамi, а возьме бур i панясецца па лёдзе, як лось па кукурузе, шукаць тую рыбу. Аднойчы ён так лётаў-лётаў, а потым, надвячоркам ужо, падыходзiць да нас з дзедам i з пыхай заяўляе:
— Вы тут сабе адно месца адседжваеце, а я дзвесце хвастоў злавiў.
— Пакажы! — узвiўся дзед.
Валодзька дастаў са скрынi полiэтыленавы пакецiк з-пад цукру i вытрас з яго i сапраўды штук дзвесце рыбак.
— Ну ты i Чыкацiла, ну ты i маньяк... — разгублена працягнуў дзед, убачыўшы процьму маленькiх-маленькiх ёршыкаў, якiх нi адзiн паважаючы сябе рыбак i не падумае ўзяць. – Выпускай назад, халера на цябе!
— Ага, зараз! Ты ведаеш, якая з iх юшка смачная? — скасавурыўся Валодзька.
— Чыкацiла, — яшчэ раз паўтарыў дзед i пайшоў да сваёй лункi.
На гэты раз не шэнцiла i Валодзьку. Гадзiн праз пяць ён, аблётаўшы ўсё вадасховiшча, ледзьве прывалокся да нас, цяжка плюхнуўся на скрыню:
— Не клюе. Нiчога i нiдзе. Тэлефанаваў сябрам, усе мацюгаюцца.
Што ж, кажу хаўруснiкам, такi наш лёс, сезон закрываем без улову. Дзед згаджаецца, Валодзька не хоча – лёд, маўляў, яшчэ нiшто сабе.
— А ты, Валодзька, эксперымент зрабi, — кажа яму дзед. — Складзi ў балею свае штаны, свэдар, бушлат, валёнкi i напусцi вады.
— Ну i што? – не разумее Валодзька.
— А потым паспрабуй усё гэта проста падняць. Рукi адваляцца. Гэта я пра тое, што, калi ты шуснеш пад лёд, наўрад цi вылезеш. Так што дай, браце, шанц на жыццё i рыбiне, i найперш сабе, — раптам узняўся да немалых фiласофскiх вышынь дзед.
Сядзiм, думаем над гэтымi словамi, як раптам бачу — заторгаўся паплавок на маёй вудачцы. Падсякаю i выцягваю на лёд ладнага ёршыка. Дзед i Валодзька мiтулем кiнулiся да сваiх лунак у вялiкай надзеi, што з гэтага самага ёршыка i пачнецца той самы атамны клёў.
Не пачаўся. Збiраем рызманы, скручваем буры. “Мя-у-у...” – чую раптам за спiнай. Абарочваюся – на лёдзе сядзiць касматы, з падрапаным носам i адарваным вухам кот з разраду тых, каго баяцца не толькi каты i сабакi, але i людзi. I таксама чорны! “Апсiк!” – адганяю бандыта ад ёршыка, якi, смерць сваю пачуўшы, затрапятаўся на лёдзе. Кот на гэта нуль увагi, натапырыўся, напнуўся, вылiчвае момант, каб ухапiць здабычу. Я бяру ў адну руку бур, другой корпаюся ў скрынi, дастаю скрылёк сала, кiдаю драпежнiку. Той глытае яго iмгненна i зноў нахабна глядзiць на мяне. Карацей кажучы, кот пайшоў толькi тады, калi на свае вочы пераканаўся, што рэшткi даволi ладнай ссабойкi з’едзены iм да апошняга драбка. Яно i не шкада – што не зробiш для ўратавання яршынага жыцця.
А сябрам-рыбакам скажу адно: калi вам, браткi, па дарозе на рыбалку сустрэнецца адзiн чорны кот – добра падумайце, цi варта даставаць вуды. А калi, як мне, цэлых чатыры – нават i не думайце, не даставайце.
