Людмiла РублеўскаяМ.Бараноўскi, навуковы супрацоўнiк музея М.Багдановiча: Так, калi згадваеш пра замежны дэтэктыў, адразу з’яўляюцца iмёны — Пуаро, Фандорын, Шэрлак, айцец Браўн... А калi размова пра беларускую лiтаратуру, трэба пастарацца згадаць сышчыкаў. Гадоў дзесяць таму я хацеў напiсаць дэтэктыў. Але ў мяне так i не знайшлося персанажа, якi стаў бы галоўным героем. У дэтэктыўнай лiтаратуры «непалохаючая функцыя». Ты проста бярэшся чытаць захапляючую гiсторыю. Мушу прызнацца, што ўвогуле да чытання мяне завабiлi дэтэктывы. А менавiта серыйная кнiжка пра Эраста Фандорына.
Мiхал БараноўскiМ.Бараноўскi: Сюжэтаў у нас хапае. Ёсць гiстарычная загадка, якую мы, супрацоўнiкi музея Максiма Багдановiча, даўно хочам разгадаць. Адзiн свой верш Максiм Багдановiч напiсаў, гледзячы на абгортку цукеркi, на якой быў малюнак–загадка: знайсцi Купiдона. Нядаўна я наведаў музей Багдановiча ў Яраслаўлi i пабачыў там такiя старадаўнiя абгорткi з малюнкамi–iлюзiямi. Я вельмi стараўся... Але, як i Багдановiч, так i не знайшоў выявы Купiдона.
Ксенiя ШталянковаВiктар Шнiп, паэт, галоўны рэдактар выдавецтва «Мастацкая лiтаратура»: У нашым выдавецтве выходзiла серыя дэтэктываў... Калi пачалi серыю, думалi, аўтары зараз актыўна панясуць рукапiсы. Але выйшла некалькi кнiжак, i ўсё на тым скончылася. Цяпер часам нешта дасылаюць, але сёння ў бiблiятэках поўна класiчных дэтэктываў, i новыя не закажуць.
Вiктар ШнiпЛ.Рублеўская: Мiж тым кнiг з дэтэктыўнай iнтрыгай пiшацца дастаткова. Напрыклад, «Iмя грушы» Сяргея Балахонава.
Наста Грышчук, крытык: Гэта нельга назваць чыстым дэтэктывам. Дэтэктыўная iнтрыга ў беларускiх раманах звычайна патрэбная толькi для таго, каб аўтар распавёў пра нейкую праблему, якая ўпiраецца ў беларусацэнтрычнасць, каб яе ў даходлiвай падачы чытачу падсунуць. Той чытае i разумее раптам, што ў салодкай абалонцы — горкая такая пiлюлька пра Беларусь. Гэта манiпуляцыя на свядомасцi чытача. А павiнна быць проста добрая гiсторыя, якая напiсана на беларускай мове не таму, што «трэба несцi чытачу беларускую мову». У гэтым, дарэчы, вялiкi плюс кнiгi Шталянковай «Губернскi дэтэктыў». Нацыянальнае пытанне ўсё роўна ўзнiкае, але няма завыванняў «невясёлая старонка наша Беларусь», якiя цягнуцца ўжо гадоў дзвесце.
Аляксандра ДварэцкаяВ.Шнiп: Дэтэктыўны жанр складаны, адзiн з цяжэйшых. Каб нешта новае напiсаць, трэба прачытаць, што напiсана да цябе. Мода на жанры прыходзiць i сыходзiць. Як на караблi, нехта крыкнуў: «Якi прыгожы бераг!» — i ўсе кiнулiся на адну палубу, карабель пахiлiўся да дэтэктываў. Тады крык з другога боку — i карабель пахiлiўся да берага нон–фiкшн. Некалькi чалавек пры гэтым заўсёды застануцца на сваёй пазiцыi.
Н.Грышчук: Каб напiсаць добры дэтэктыў, трэба ведаць канонныя правiлы. Напрыклад, ёсць прыём — злачынцам аказваецца хтосьцi непрыкметны, на каго не падумаюць.
Наста ГрышчукВ.Шнiп: Усплёск класiчных беларускамоўных дэтэктываў быў у дзевяностыя. А рускамоўны дэтэктыў у нас iснаваў i дагэтуль, пiшацца i цяпер, можна згадаць шэраг аўтараў ад Мiкалая Чаргiнца з ягоным маёрам Ветравым да Вольгi Тарасевiч. Мы выдавалi дэтэктывы Сяргея Трахiмёнка, Анатоля Разановiча...
М.Бараноўскi: У 1990–я ў серыi «Першая кнiга празаiка» выйшаў раман Максiма Клiмковiча — класiчны герметычны дэтэктыў. Дэтэктыўныя апавяданнi Адама Глобуса таксама запомнiлiся.
Л.Рублеўская: Кнiга Мiраслава Шайбака «Забойства на Каляды» — класiчны дэтэктыў. Дзеянне адбываецца ў закрытай прасторы, старажытная сядзiба шляхцiца Антона Кастравiцкага, забойца — нехта з прысутных. Праўда, разгадка нечаканая, у духу 1990–х: злачынцу знайшлi, але высветлiлася, што прычынай забойства была... беларуская мiфалогiя.
М.Бараноўскi: Горкая пiлюлька, пра якую згадвалася?
А.Дварэцкая: У рамане «Ноч Цмока» Валерыя Гапеева яна таксама ёсць. Хаця напачатку сюжэт класiчнага дэтэктыва: на ўзараным полi знойдзена цела дзяўчыны, а вакол нiякiх слядоў. У Алеся Пашкевiча ў «Сим победиши» дэтэктыўная iнтрыга таксама ёсць.
М.Бараноўскi: Помню, у «ЛiМе» друкавалiся апавяданнi пад псеўданiмам. Вось там быў запамiнальны следчы, рэстаўратар у капелюшы...
Л.Рублеўская: Так, разумею, што ты маеш на ўвазе. Тэафiлiя Сабоцкая i Уладзiмiр Сакалоў — калектыўныя псеўданiмы Мiраслава Адамчыка, Адама Глобуса i Максiма Клiмковiча. А вось нядаўна з’явiўся аўтар, Уладзiмiр Мажылоўскi. У яго ёсць i гiстарычныя дэтэктывы, i сучасныя. На лiтаратурным конкурсе, прысвечаным 100–годдзю беларускай мiлiцыi, ягоны твор пра пошук украдзенага старажытнага пярсцёнка заняў першае месца. Чула, нехта сёння ўзяўся за персанажа, якога згадвае Уладзiмiр Караткевiч у «Чорным замку Альшанскiм» — следчага XVI стагоддзя Станкевiча. Шмат забытага... Неяк пiсала пра Эдуарда Самуйлёнка, у яго быў такi раман — «Тэорыя Каленбрун», пра шпiёнаў i дыверсантаў. Колькi такога не перавыдавалася!
М.Бараноўскi: Згадваюцца яшчэ «Афганская шкатулка» i «Шчарбаты талер» Андрэя Федарэнкi, дэтэктывы для падлеткаў.
Л.Рублеўская: Тое ж — «Прынцэса тусоўкi» Яўгена Хвалея.
М.Бараноўскi: А вось чаму няма ў нас свайго «В августе 44–го»? Дзiўна, пра вайну напiсалi шмат, а з вострасюжэтным дэтэктыўным замутам — не згадаю.
Л.Рублеўская: Быў нейкi час вельмi папулярны касмiчны дэтэктыў — разблытванне злачынства ў антуражы навуковай фантастыкi. У дзяцiнстве чытала такое Мiколы Гамолкi, пра шпiёнаў на Месяцы. Ёсць фэнтэзi–дэтэктыў, як у Макса Фрая. У шведскай пiсьменнiцкай школе нам казалi, што самы папулярны ў Швецыi жанр — дэтэктыў для дзяцей. Нават для самых маленькiх, у комiксах. Трэба, напрыклад, адгадаць, хто ўкраў з музея мумiю. Ёсць у тых кнiжках следчыя–дзецi... Вось гэтая нiша ў нас практычна не запоўненая.
В.Шнiп: Можа быць, у нас мае перспектывы вясковы дэтэктыў. Сышчыкам там можа быць настаўнiк. Альбо вясковы паштальён — нiхто ж не западозрыць, што ён вядзе расследаванне. Карацей, беларускi дэтэктыў павiнен адлюстроўваць нашу асаблiвую, беларускую ментальнасць. А выдаўцы чакаюць.
rubleuskaja@sb.by
