Обзор книг Альгерда Бахаревича "Бэзавы i чорны" и Гюнтера Грасса "Жестяной барабан"

Альгерд Бахарэвiч. Бэзавы i чорны. Парыж праз акуляры беларускай лiтаратуры. Мiнск, 2016.

Ёсць месцы, пра якiя лiчыцца абавязковым напiсаць, там пабываўшы. Помнiце, як папугай Кеша з мультфiльму талдычыў: «А вось у нас на Таiцi... Вы не былi на Таiцi?» Вечнае лiтаратарскае Таiцi — Парыж. Нават Альгерд Бахарэвiч, якi праславiўся руйнаваннем бронзы i неталерантнасцю, выказаўся пра яго з неўласцiвым пiетэтам, дэкляруючы, што створыць «вобраз Парыжу ў беларускай лiтаратуры». Для гаворкi без пiетэту застаецца ўсё, што не Парыж. Як i належыць, аўтар найперш гаворыць пра сябе. Далей — даломвае аб рабро Эйфелевай вежы стэрэатыпы пра беларускую лiтаратуру, якiя не даламаў у «Гамбургскiм рахунку». Мазаiка, захапляльны лабiрынт асацыяцый. Гэх, Парыж... Ён прыйшоў да нас знятым у Львове савецкiм мюзiклам пра мушкецёраў, калi для цэлага пакалення «кожная пекная дзяўчынка — Мiлэдзi або Канстанцыя, кожны дарослы — кардынал, а кожны школьны адмарозак — тупы гвардзеец». Размова пра п’есу Дунiна–Марцiнкевiча «Iдылiя» ператвараецца ў роздум пра эмiграцыю i патрыятызм. Аўтар адводзiць нас у Менск XIX стагоддзя, дзе «iснавала толькi адна вялiкая кнiгарня братоў Бэйлiных — на Саборнай плошчы... Дунiн–Марцiнкевiч зазiраў туды часта, бо там прадавалiся i ягоныя творы: браты Бэйлiны выдалi яго «Гапона». Заходзiў, а сам адразу вачыма па кнiгарнi чык–чык; цi ляжаць, цi не патанчэў хаця б крышку стосiк?» Багдановiч, самы французскi беларускi паэт, пераклаў Верлена з арыгiналу, але ў Парыжы не пабываў. Затое Альгерд Абуховiч адзначаў там беларускiя Дзяды, скандалiзаваўшы суседзяў. Колас прыехаў на пракамунiстычны кангрэс па ратаваннi культуры i набыў фотаапарат, а ў той час па вулiцах хадзiў «паўсляпы Джойс, пра тое што тут побач нейкiя волаты ратуюць культуру, ён нават не падазраваў». Нарэшце, мы даведаемся, як аўтар перайменаваўся з Алега ў Альгерда i што беларускай лiтаратурнай традыцыяй карыстаўся, каб «паiранiзаваць i паскандалiць, пазлаваць дурняў i фанатыкаў». Цяпер злуе яшчэ i тым, што быў у Парыжы. А вы не былi ў Парыжы?

Гюнтер Грасс. Жестяной барабан. Санкт–Петербург, 2017.

Роман упрекали в безнравственности так же, как и фильм, снятый по нему. Тем не менее Грасс получил «Нобеля», а фильм — «Оскара». Можно ли говорить о вещах трагических, страшных, отвратительных — смеясь и шутя? Рабле, Бокаччо, Вольтер ответили бы: «Легко!» Но в текстах Гюнтера сочетание легкости повествования и трагизма материала вызывает странные чувства. Гротескно–сатирически описывается нацизм, лицемерное общество, где стал возможен Холокост... Оскар Мацерат уже в три года понял, что не желает расти, и «остался трехлеткой, гномом, карапузом, вечным недомерком, чтобы меня не заставляли разбираться в малом и в большом катехизисе, чтобы мне не стать большим, достигнув роста метр семьдесят два, не стать так называемым взрослым». Рост Оскара — 94 сантиметра, зато у него есть игрушечный жестяной барабан, на котором он выстукивает свое отношение к миру. С персонажами плутовского романа нашего героя объединяет осознание себя вне морали и правил общества. Он умнее всех, но притворяется дурачком. Может сорвать «манифестацию в коричневых тонах». Может голосом вырезать отверстие в витрине ювелирного магазина, чтобы соблазнять прохожих. Война, бомбежки, фронтовой театр лилипутов, банда грабителей... Оскар манипулирует людьми, как Крошка Цахес, зарабатывает деньги, крутит романы... Но отвращение к обществу никуда не девается. И мы видим Оскара узником психиатрической лечебницы, из которой он не хочет уходить.