Стаяла тая пара, калi ўжо бралася на восень. Згалелi сенажацi, i толькi маўклiвыя пузатыя стагi нагадвалi, што зусiм нядаўна тут буяла разнатраўе, пахла чаборам i дзятлавiнкай, смолкамi i зверабоем. Сёння на гэтых стагах адпачывалi сумныя перад выраем буслы, нагадваючы нейкiя зданi. А там, дзе некалькi дзён назад шумела i хiлiлася да зямлi спелае жыта, жаўцелi рулоны саломы. На правадах, нiбы значкi на нотнай паперы, зачапiлiся ластаўкi. З месца на месца зрывалiся шпачыныя чароды. З кожным днём хала-дзела сонца, якое праз нейкi час зноўку пацяплее, прыносячы кароткае бабiна лета.
“Як хутка ляцiць час, — думаў, iдучы да Таiсiнага дома, Вiктар Свiрскi. – Здаецца, толькi ўчора ў гэтым кустоўi непрытомнелi ад свайго птушынага шчасця салаўi, у травах гулi чмялi i пчолы, а ў глыбокiм, бяздонна-блакiтным небе, вiснучы на сонечных промнях, не змаўкалi жаваранкi”.
Сябры i знаёмыя лiчылi Вiктара везунком. Нехта зайздросцiў, нехта падлабуньваўся да яго, а ён жыў з амаль па-дзiцячаму адкрытай душой, адчувальнай да ўсяго чыстага i прыгожага. Сам мужчына таксама быў прыгожы той мужнай прыгажосцю, што адразу кiдаецца ў вочы.
“Вось i мне ўжо сорак. А сына не займеў, сад не пасадзiў, дом не пабудаваў. Чаму, хто вiнаваты, можа, сам?”
Не знайшоўшы адказу на свае нямыя пытаннi, Вiктар прыпынiўся, i раптам усю ягоную iстоту, нiбы маланкай, працяла адчуванне, не – хутчэй прадчуванне агромнiстай радасцi: ён iшоў да той, каго хацеў бачыць днём i ноччу. Яна заўсёды жыла ў яго думках — з вабным, гнуткiм станам, зеленаватымi вачамi, у меру пульхнымi, капрызлiвымi, як у дзiцяцi, вуснамi, рэзка акрэсленымi брывамi пад стажком цёмных хвалiстых валасоў…
Жыццё з першай яго абраннiцай не задалося – праз год яны развялiся. Развядзёнкай жыла i Таiса. “Чаму яна, такая прыгожая, не выйшла замуж у другi раз? — разважаў Вiктар. – А тут кiнулася да яго, нiбы ў вiр галавой, вiр, спакуслiвы для iх дваiх той нябачнай глыбiнёй, у якой нядоўга ўтапiцца…”
Тады балявала сапраўднае лета, калi ён прыехаў у той гарадок, каб назапасiць матэрыял для будучага нарыса, i затрымаўся: герой аказаўся негаваркiм i не такiм, як яго размалявалi ў райкаме. Вiктар, як кажуць газетчыкi, пайшоў у народ, сустракаючыся з паплечнiкамi свайго героя i тымi, хто добра ведаў яго. Пошукi прывялi i да Таiсы Грынчык – супрацоўнiцы музея баявой i працоўнай славы, дзе красаваўся мiж iншых здымкаў i партрэт таго знанага чалавека.
Размова атрымалася кароткай, i вельмi доўгiм — чаканне суботняй вечарынкi ў мясцовым клубе.
— Дазвольце вас запрасiць на вальс.
— З задавальненнем, — пачулася ў адказ.
I былi цёплыя жаночыя плечы, якiя нiбы пяклi праз тонкi шоўк рукi, дотык палахлiвых грудзей i ног, таямнiчасць яе вачэй. I нi з кiм яму не было так добра, як з Таiсай тады, калi разам увайшлi ў яе пакой i доўга не маглi наталiцца адно адным.
Вiктар нiколi не быў аскетам: у меру выпiваў, не цураўся сяброўскай кампанii i, хоць падабаўся жанчынам, лавеласаў недалюблiваў, бо апошнiя вельмi адрознiвалiся ад яго самаўпэўненасцю, нахабнаватасцю, напорыстасцю да другой паловы роду чалавечага, нейкай пустатой i ненатуральнасцю.
Пра што яны гаварылi ў тую ноч з Таiсай, ён дакладна не мог успомнiць, бо рассталiся, як, на першы погляд, не абавязаныя адзiн другому анiчым.
Але тое толькi здавалася. У першую ж ноч у сваiм горадзе, не паспеўшы змружыць вочы, Вiктар уявiў усю яе. Гарачая хваля затапiла, агнём паласнула цела, i ён зразумеў, што тая сустрэча – пачатак сапраўднага пачуцця.
Праз нейкi час яны пачалi перапiсвацца, а потым сустракацца, хаваючыся ад цiкаўных вачэй i доўгiх языкоў пляткарак, радуючыся незабыўным хвiлiнам i гадзiнам, праве-дзеным разам.
— Любы мой, развядзёнка-то я развядзёнка, але ўсе ведаюць, што былы мой разводу мне дагэтуль не даваў, заходзiць, цiкавiцца, як жыву.
— Тасенька, усё ўладкуецца. Галоўнае ў нас ёсць. I не будзе ў мяне жанчыны даражэй за цябе. Ты любая мне радасная i засмучаная, гаваркая i задуменная. Я нiкому цябе не аддам. Нiколi!
— Праўда?
— Праўда, праўда, радасць мая!
Колькi такiх сустрэч праляцела, прыўносячы нешта новае i нязведанае дагэтуль iмi. Тася стала для Вiктара сапраўды другой палавiнкай, праменьчыкам, асвятлiўшым ягонае не надта ўтульнае дагэтуль жыццё.
Свiрскi спынiўся, яшчэ раз паўзiраўся ў далячынь. Над iм i перад iм, над яго думкамi i марамi амаль у бязветранай прасторы плылi павуцiнкi бабiнага лета, даганяючы i абганяючы адна другую, садзiлiся на твар, чаплялiся за валасы. Вiктар сачыў за iх палётам, радуючыся, што для Тасi, маладзейшай за яго амаль на дзесяць год, гэта яшчэ не бабiна лета – цвiсцi ды цвiсцi!
Разам з павуцiнкамi пачалi аблятаць i кружыцца ў паветры жоўтыя, аранжавыя, медныя i залатыя лiсты. Напэўна, у шчасця гэтакi непаўторны колер, калi дужа спакойна, хоць крыху i сумнавата.
Думаючы так, Вiктар перабiраў у памяцi вельмi дарагiя i блiзкiя яму, пранiзлiвыя да болю, светла-сумныя радкi аднаго верша, дзе спявалася i плакалася пра лiстоту, што аблятае з таполяў, непазбежнасць жыцця i смерцi, пра смутак душы. I нiхто не вiнаваты, што ападае лiстота, не варта шкадаваць нi аб чым, апрача кахання i пяшчоты. Ранавата пакуль яшчэ, а ў кахання цэлая вечнасць.
Вiктар раптам спатыкнуўся на слове “пакуль”: яно ж Тасiна. “Пакуль, мой любы!” – так развiтвалася яна заўсёды. “Пакуль трэба пачакаць, пацярпець”.
Во ўжо гэтае “пакуль”! Чаму, калi i ў яго, i ў яе ёсць свае куткi, адкладваць на невядомы час сумеснае жыццё, у якiм яны будуць глядзець вочы ў вочы, не могучы наглядзецца, казаць самыя шчырыя i дарагiя словы?
А пакуль што па Таiсiнаму гарадку пацякло з аднаго канца ў другi:
— Суседухна ты мая, цi чула, што ў нашай развядзёнкi музейнай ажно два мужыкi: адзiн тут, а другi кожныя выхадныя тут як тут. Во дае маўчальнiца! А ветлiвая, сцiплая такая: паздароўкаецца першай, пацiкавiцца жыццём…
— Хто iх разбярэ цяперашнiх. Дужа свабоды многа далi – бяры, колькi з’ясi.
— Каб не падавiцца толькi!
— Не падавяцца, нябось. Чула, як крычыць начальства, калi не па-ягонаму. У iх так называецца свабода слова.
— Пры чым тут свабода: расперазалiся ад яе некаторыя. Яны i раней глоткай бралi.
— Не, ты мне скажы пра маладзейшых!
— А маладзейшым што – гуляй, пакуль не нагуляешся. Цi ты не ведаеш, колькi ў нашым гарадку нераспiсанымi жывуць.
— А цi добра гэта?
— Добра, суседка, добра. У нас такога не было, юрлiвыя былi, праўда, толькi неяк не паказвалi iх па тэлевiзары. Глядзiш, мамка мая, — спаднiчка вышэй задка, грудзi нараспашку, як у матросаў. Цьфу!
— Яно-то так, але Таiса ж цяжарная.
— Ад каго – прыезджага?
— Не разбярэш. Былы заходзiў часам. Не праганяла…
Не чуў сарафаннае радыё Вiктар, а iшоў восеньскай дарогай да дома Таiсы, люляючы ў думках сваё позняе каханне i спадзяваннi на ўсё харошае, што мусiць хутка адбыцца, калi яны нарэшце з’едуцца.
Тася сустрэла радасна, як i заўсёды. Толькi неяк сарамлiва ўсмiхнулася i спрабавала нават адхiлiцца, калi Вiктар абняў яе. “Што з ёй такое сёння?” – не паспеў зразумець ён, як адчуў яе пакруглелы, такi спакусны нядаўна жывоцiк.
— Я панесла, даруй.
— За што дараваць, дурнiчка. Гэта ж наш, наша!
— А цi чуў ты, што кажуць пра мяне тутэйшыя?
— Не чуў i слухаць не хачу. Каб не аплявалi да канца, праз тыдзень пераедзеш да мяне – двухпакаёўкi хопiць. З работай уладзiм. Ды не да работы хутка будзе табе, — усмiхнуўся шырока i шчаслiва. – Адказвай, калi здарылася?
Таiса нечакана ўсхлiпнула, а потым зарыдала. Трэслiся яе грудзi, плечы хадзiлi хадуном, як боб кацiлiся слёзы. Але тыя слёзы былi слязьмi ўдзячнасцi i кахання да Вiктара.
— Ну што ты, што ты! Мы ж будзем разам. Пляткаркi i пазногцiка твайго не варты.
— Дзякуй табе, што паверыў. О, якая я дурная. Ведама ж – баба! Баялася, не паверыш, не зразумееш мяне, скажаш – не наш!
— А калi наша?
Усмешка сонцам прабiлася праз частыя слёзы, асвятлiла сваёй чысцiнёй i цеплынёй пакойчык, сонечнымi зайчаняткамi заскакала па пакоi…
У тую перадапошнюю ноч перад пераездам Таiсы да Вiктара яны доўга не маглi заснуць, абмяркоўваючы, як будуць жыць далей i нават як назваць першага цi першанькую. I не такi ўжо гад яе былы муж, каб не бачыць убачанага даўно другiмi i не даць разводу.
Назад Вiктар вяртаўся знаёмай дарогай праз палi i пералескi, напрасткi, скарачаючы шлях да шашы, дзе падбярэ яго на сваёй легкавушцы сябрук, i ўсмiхаўся сам сабе, упэўнены, што самае лепшае яшчэ наперадзе. Толькi да яго трэба iмкнуцца, як на святло, гледзячы не толькi адзiн на аднаго закахана i жадана, але i ў адзiн бок, дзеля свайго шчасця i шчасця чужой яшчэ паўгода назад, а сёння самай дарагой жанчыны.
I як заклiнанне, як малiтву, паўтараў Вiктар бiблейскiя словы, якiя так нечакана ўзнiклi ў памяцi сёння: “Улюбёная намi, як нiякая другая ўлюбёнай не будзе!”
