Майстэрні мастакоў маюць няўлоўнае падабенства. Галоўнае адрозненне — пейзаж за вялікімі вокнамі. У кагосьці за шыбамі Парыж, Лондан, Нью-Ёрк, Чыкага, Гродна, Віцебск, Масква, Піцер. У кагосьці вёска з заснежанымі палямі ды цёмнымі пералескамі. За акном мінскай майстэрні Рамана Заслонава праспект і наша няяркае зімовае беларускае неба.
Раман ужо дваццаць гадоў жыве “на два дамы”, працуючы то ў Францыі, то ў Мінску. Мы сядзім у яго майстэрні і размаўляем.
“Вось аднакурснік пажартаваў, сказаўшы: “А ці мог ты ўявіць, што на фасадзе нашага музея, куды мы хадзілі капіраваць карціны класікаў, калі-небудзь будзе вісець вялізны банер з тваёй карцінай, які будзе запрашаць на тваю персанальную выставу?” — Раман, сказаўшы гэта, ледзь збянтэжана ўсміхаецца і працягвае. — Не, я пра такое нават і не марыў. Наш музей для мяне заўсёды быў месцам святым”.
— Раман, як ты апынуўся ў Францыі?
— У канцы 90-х я працаваў з французкай галерэяй. Зрабіў некалькі выстаў. Часта даводзілася вазіць карціны туды. Потым галерэйшчык прапанаваў паспрабаваць пажыць і папрацаваць там. Але галоўнае гэта не сам пераезд, а тое, што адбываецца ў галаве мастака. Адзін вырашае, што ён з’ехаў назаўжды. Гэта значыць — эміграцыя, канчатковы ад’езд, з ўсімі выцякаючымі абставінамі: адмова ад грамадзянства, настальгія, разрыў адносінаў з радзімай. Так было пасля 17-га года са многімі, сёння вельмі вядомымі мастакамі. Мой выпадак — іншы. Я ад’язджаў і вяртаўся. Мінск для мяне мяняецца гэтак жа, як для тых, хто ў ім жыве пастаянна.
Калі палічыць увесь час, што я за гэтыя дваццаць гадоў працаваў, прыязджаючы ў Мінск, то атрымаецца гады два.
— У цябе ёсць адчуванне, што ты жывеш на два дамы?
— Не! У мяне нібы ў галаве пераключаецца тумблер, калі я прыязджаю сюды, а потым, калі ад’язджаю. Адчування, што я з’ехаў, у мяне асабіста няма. Хоць невялікая розніца існуе. Тут ад кватэры да майстэрні я павінен прайсці па вуліцы, а там да майстэрні адзін крок. Дастаткова адчыніць другія дзверы.
“Пераезд майстэрні”. Палатно, алей. 2012 г.
— Але кола зносінаў з пераездам мяняецца?
— Так, там яно іншае. Прыехаўшы ў іншую краіну ва ўзросце трыццаці пяці гадоў, ты ўжо не можаш абзавесціся тымі, каго ты ведаеш з дзяцінства. Але ўсё роўна неяк прыцягваюцца добрыя людзі. Першыя пяць гадоў мы жылі побач з Ніцай, цяпер у вёсцы пад Парыжам. Людзі там іншыя, не адразу прынялі нас — замежнікаў — сардэчна. З часам, убачыўшы, што мы нармальныя, крыўдзіць нікога не збіраемся, пачалі мець з намі мілыя зносіны. Так, у іх усё гэта — традыцыйна, прыехаў жа ў Францыю іспанец Пікасо і Шагал. Хоць у большасці французкіх мастакоў сёння імёны і прозвішчы далёка не французкія. Тым больш, што хлеб у мясцовых жыхароў я не забіраю, а падаткі плачу.
— Ты адзіны мастак, які жыве ў той вёсцы?
— Не, па суседстве жыве Мішэль Леві, даволі вядомы ў рэгіёне скульптар. Дык вось у Дзень Нацыянальнай Спадчыны ў мэрыі былі выстаўлены нашы з Мішэлем работы, вісела надрукаваная афіша, і мясцовыя жыхары хадзілі ды глядзелі, захапляліся і радаваліся, што ў іх вёсцы жывуць такія добрыя мастакі.
Хоць ведаеш, з узростам мяне цягне ў горад. Разумею, што Парыж цяжкі, складаны, дарагі… У Мінску, нават не маючы зносінаў з сябрамі, адчуваеш, што ўсё побач. І гэты стан — грэе. У Парыжы гэтага няма.
— Твой лад жыцця памяняўся?
— Можа, толькі ў тым, што дарога на работу стала карацейшай, што не трэба адзяваць паліто і абуваць чаравікі.
“Генеральная рэпетыцыя”. Палатно, алей. 2014 г.
— Як ты працуеш з галерэяй? У цябе ёсць план, тэмы, памеры карцін, пэўная колькасць, тэрміны?
— Ужо многія гады нічога гэтага няма. Пішу, што мне самому хочацца. Абмежаванняў ні на колькасць, ні на памеры няма.
— Ці ведаеш ты тых, хто купляе твае работы пастаянна?
— У карціны ёсць тры стадыі жыцця. Першую яна пражывае ў галаве мастака і ў майстэрні. Другая, калі яна выстаўляецца. Гэта можа быць і галерэя ў Парыжы, і наш музей, і дзе хочаш. Для многіх работ другі этап — апошні. Выставілася і вярнулася ў майстэрню. Калі работа прадаецца, то яна пачынае жыць трэцім жыццём. Можа прадавацца і перапрадавацца шмат разоў. Гэтая стадыя бывае вельмі бурнай і цікавай. Мне пашанцавала, галерэя не аддзяляе мяне ад пакупнікоў, і многіх я ведаю. Вось нават у Мінск, на гэтую выставу, прыляталі два мае пакупнікі з Люксембурга. Думаю, што ў іх аб нашым горадзе склалася цудоўнае ўражанне. Яны пабывалі ў оперным тэатры, паспрабавалі нашы стравы, і цяпер ім Люксембург падаецца вялікай вёскай, а Мінск буйным культурным цэнтрам. (Мастак смяецца).
— Раман, а ты падтрымліваеш адносіны з нашымі суайчыннікамі, якія асталяваліся ў Еўропе?
— Вядома. Сустракаюся і з Барысам Заборавым, і з Андрэем Задорыным, і з Наталляй Залознай, і з Ігарам Цішыным, хоць яны працуюць з іншымі галерэямі. Наогул, дапамагае падтрымліваць адносіны мінулае, тое, што мы выйшлі з адной навучальнай установы. Мы ўсе жылі ў адзін і той жа час, чыталі адны і тыя ж кнігі, елі адну і тую ж ежу.
“Чырвоная стужка”. Палатно, алей. 2014 г.
— Паслухай, а як ты стаў мастаком?
— Звычайна. Першым з настаўнікаў успамінаю Сяргея Пятровіча Каткова. Гэта ён даў мне першую нераспячатаную каробку акварэльных фарбаў, паперу і пэндзаль. А гэта было нешта, амаль цуд! Адну з самых першых маіх карцінак павесілі на выставе, а потым яшчэ і ў кіно знялі. Праўда, калі спыталі, кім я хачу стаць, то, пачуўшы мой адказ, выключылі камеру. Я сказаў, што хачу быць пастухом! Потым я трапіў да Ткачэнкі, дзе зразумеў, што нічога не ўмею, што маляваць вельмі складана. У студыі ў Васіля Сумарава ўсё было па-іншаму. Гэта нейкае суцэльнае свята і захапленне… А наступны этап, можа, самы важны — інстытут. Цяпер, стаўшы дарослым, разумею, што па-сапраўднаму вучышся не ў педагогаў, няхай нават добрых і выдатных, а ў сяброў-таварышаў. І той час — залаты! І яшчэ адзін момант, але вельмі важны: інстытут наш — тэатральна-мастацкі, а гэта фантастычныя капуснікі. Рабіліся яны экспромтам, за тыдзень, а гутарак і ўспамінаў хапала на год, да наступнага свята. Сёння ўсе тыя хуліганы: Валодзя Цеслер, Сяргей Войчанка, Дзіма Сурскі ды многія іншыя — вядомыя мастакі. У тыя гады яны і стваралі ўнікальнае асяроддзе, рабілі новае мастацтва. На жаль, цяпер усе факультэты расцягнулі па розных канцах горада. І цудоўнае асяроддзе распалася.
— Ты схільны да настальгіі?
— Калі чалавек з’язджае з краіны, у якой ён жыў, то настальгія бывае толькі па сваёй маладосці. Нават калі ён вернецца, то ўжо не знойдзе таго, што было. У адну раку двойчы не ўвойдзеш — гэта дакладна.
— Як ты выйшаў на сваю тэму?
— Складана. Прыйшоў з арміі ды не мог доўга зразумець, чым займацца. Трапіў у майстэрні да Міхаіла Савіцкага, а там пейзажы не папішаш. Думаў і вырашыў намаляваць знаёмых мастачак, з якімі сябраваў. Намаляваў. Сёння тое палатно вісіць на маёй выставе. З яго ўсё і пачалося. Я стаў прыдумваць. Можа, пройдзе час, я знайду нешта іншае, і работы мае зноў зменяцца.
Пасля размоў, трапіўшы пад цёплую хвалю студэнцкіх успамінаў, пачалі глядзець старыя работы. Раман даставаў вялікія і маленькія палотны, ставіў іх да мальберта і ўсміхаўся. Усе гэтыя пейзажы паказвалі, адкуль ён адправіўся ў доўгі шлях і як далёка змог адысці.
P.S. Дарога, трава, палі, камяні, рака… Усё да болю знаёмае і роднае …
А на сценах музея рыжавалосыя прыгажуні, міжземнаморскія гарады, палацы, рыцары, сцягі, яркія сукенкі, цудоўны посуд і яшчэ тысячы загадкавых дробязяў… Праўда, і на тых палотнах сям-там ёсць беларускі снег, пералескі, адзінокія дрэвы і кветкі…
Уладзімір Сцепаненка
