Pierwsza pisemna wzmianka o Bobrujsku pochodzi z połowy 14go stulecia, kiedy miasto wchodziło do składu Wielkiego Księstwa Litewskiego. Przeprowadzone przez uczonych wykopaliska archeologiczne świadczą o tym, że w 5-6tym stuleciach nad rzeką Bereziną, trochę bardziej na pуłnoc od obecnego Bobrujska, znajdowało się grodzisko Słowian, natomiast odnalezione narzędzia kamienne potwierdzają, że ludzie mieszkali tu jeszcze w epoce kamienia łupanego. Od roku 1649 Bobrujsk znajdował się w składzie Polski, od roku 1793 zaś — w składzie Rosji. Miasto znane jest ze swojego uzdrowiska balneologicznego. Bobrujsk należy do miast i osiedli posiadających sławę co najmniej międzykontynentalną. “Przy słowie “Bobrujsk” zebranie boleśnie stęknęło. Wszyscy zgadzali się jechać do Bobrujska wręcz w tej chwili. Bobrujsk uważano za wspaniałe miasto o wysokiej kulturze”. W ten sposуb opisali je w swoim arcydziele literackim “Złote cielę” Ilf i Pietrow. Teraz miasto nad Bereziną jest nie mniej piękne. Wystarczy wymienić sam tylko bobrujski “Arbat” przy ulicy Socjalistycznej oraz trzy teatry. Inne miasta mogą wzorować się na Bobrujsku w sprawie zachowania czystości i przytulności starych ulic. Poza tym miasto, rozwijające się w tempach przekraczających “rejonowe”, potrafiło połączyć w sobie rozmach przemysłowy i ciszę przestrzeni kulturowej. W ciągu ostatnich trzech-czterech dziesięcioleci pod względem liczby ludności zwiększyło się ono prawie dwukrotnie. Mieszkańcy Bobrujska są dumni z własnego miasta, lubią zakpić z siebie i nawet się pośmiać. Głуwny motyw przewodni większości z nich brzmi mniej więcej następująco: “A gdzie jest ten Paryż? Czy to jest to miasto, ktуre znajduje się dwa tysiąca kilometrуw od Bobrujska?”
Ale sprуbujmy zajrzeć do czasуw, ktуre już odeszły w niepamięć. Co prawda pozostały po nich ślady– fragmenty starych ścian i wzgуrza grobowe, notatki świadectw archiwalnych i książkowych.
“Nad prawym wznoszącym się brzegiem Bereziny, w miejscu, gdzie wpada do niej rzeczka Bobrujka, leży miasto i twierdza… W roku 1508 istniało tutaj małe miasteczko. W czasach wojny Wielkiego Księcia Wasyla z krуlem Zygmuntem, wojska rosyjskie dotarły do tego punktu. W tym samym stuleciu wzniesiono tutaj zamek, ktуry został spalony w roku 1649. Po dołączeniu tego kraju do Rosji, Bobrujskowi nadano status miasta powiatowego guberni Mińskiej. Twierdzę wzniesiono na początku panowania imperatora Aleksandra I, według planu hrabiego Ostermana, ktуrego pomysłu głуwnym wykonawcą był inżynier-kapitan F.E. Narbut, słynny historyk Litwy. Za czasуw panowania Mikołaja I twierdza została udoskonalona i dorуwnała najlepszym twierdzom w Europie. Twierdzę zbudowano na wzniesieniu, w miejscu, gdzie Bobrujka łączy się z Bereziną, w odległości jednej wiorsty od miasta. Nad prawym brzegiem Bobrujki umieszczono fortyfikacje nazwane fortem Fridricha — Wilhelma. Bobrujsk jest dosyć dużym miastem, liczącym 27 000 mieszkańcуw. Koło miasta nad Bereziną znajdowała się przystań, do ktуrej przywożono chleb i sуl z południowych guberni”. Charakterystyka ta pochodzi z książki “Malownicza Rosja” i można z niej wywnioskować, że Bobrujsk pod każdym względem jest ciężkim orzeszkiem do zgryzienia. Czy nie z tego powodu w roku 1812 Napoleon nie odważał się atakować twierdzę nad Bereziną, lecz zmuszony był ją oblegać? Ogуlnie rzecz biorąc historia twierdzy jest chyba jedną z najbogatszych stron wojennej pamięci Bobrujska. W składzie 9. dywizji piechotnej, rozkwaterowanej w mieście nad Bereziną, odbywał słubę Sergiusz Murawjow-Apostoł oraz inni członkowie dekabrystowskiego “Towarzystwa Południowego”. Jeden z programуw obalenia caryzmu miał tytuł “plan Bobrujski”. Po upływie czasu uczestnicy powstania na Placu Senackim trafią do twierdzy w innej roli — jako aresztanci, więźniowie. Stare mury zachowały dużo nacięć. Prawdopodobnie gdzieś wśrуd jeszcze “żywych” gruzуw i murуw spacerował w dzieciństwie i młodości Borys Mikulicz, ktуry w przyszłości został wybitnym pisarzem, i już po śmierci na końcu lat 1980 wielu obudził swoją “Powieścią dla siebie”.
Spacerowali tutaj rуwnież przyszły szachista Misza Cejtlin oraz łyżwiarka Walentyna Stenina (zdobyła “srebro” na dwуch Igrzyskach Olimpijskich — w latach 1960 oraz 1964). Dzisiaj miasto rуwnież może pochlubić się lodowiskami, szachy zaś jak dawniej cieszą cię zainteresowaniem jak miejscowych dzieci, tak rуwnież dorosłych.
W swoje, prawdopodobnie inne gry, bawił się malarz Mojżesz Azskenazi (zmarł w roku 1941, wystawa jego dzieł w Niżnim Nowogrodzie potwierdziła zainteresowanie malarzem aż po upływie pięćdziesięciu lat — w roku 1991), jak rуwnież wielu innych wybitnych mieszkańcуw Bobrujska. No a Aleksander Orłow — przyszły rezydent radzieckich służb specjalnych w Hiszpanii — z pewnością bawił się w gruzach twierdzy jeśli nie w “partyzantуw”, to na pewno w kozakуw-rozbуjnikуw. Co prawda, chłopak wtedy miał na imię Lewa Feldbin. Ogуlnie rzecz biorąc wygląda na to, że pasjonowanie się mieszkańcуw Bobrujska przygodami i szpiegostwem jest częścią ich mentalności. Prawie rуwieśnik Orłowa-Feldbina, pochodzący z Bobrujska aktor i reżyser filmowy Leonid Estryn stworzył jaskrawy, szpiegowsko-przygodowy blokbaster “Niebieska strzała”. A jacy wybitni aktorzy tam grali: Paweł Łuspiekajew, Andrzej Gonczarow, Henryk Ostaszewski, Jurij Bogolubow… Zresztą, żartowałem co do przygуd i szpiegostwa. Cechą wyrуżniającą mieszkańcуw Bobrujska (przynajmniej z liczby moich znajomych) jest raczej skrupulatność, odpowiedzialność, gotowość do wysłuchania nieznajomego człowieka, udzielenia mu pomocy. Nie przypadkowo wśrуd nowych symboli Bobrujska jest dobry bуbr, ktуrego rzeźbiarz Władimir Gawrylenko stworzył dla bobrujskiego “Arbatu”.
Aleś Karłowski
Widokуwki z kolekcji Władimira Lichodejewa
