Так самабытна, як Таццяна МАРХЕЛЬ, народныя песнi не выконвае нi адна з актрыс
Пра гэтую вядомую актрысу справядліва кажуць, што менавіта яна найбольш выразна ўвасабляе простых жанчын-сялянак, народны характар, нацыянальны. Тым не менш за доўгае творчае жыццё ў тэатры і кіно ёю выдатна сыграны вельмі розныя ролі. А вось монаспектакль — упершыню. Напярэдадні прэм’еры мы сустрэліся з Таццянай Мархель.
— Таццяна Рыгораўна, слова «дыдактыка» — ад грэчаскага «той, хто павучае». Каго і чаму вы хочаце навучыць?
— Ні ў якім разе нікога не хачу павучаць, а хачу паказаць, і перш за ўсё моладзі, што ёсць у нас, беларусаў, моцны духоўны падмурак, багатая спадчына, тое, на чым можна трывала стаяць, будаваць нешта новае і ісці далей. Хочацца, каб яна ведала, разумела гэта і захоўвала такі велізарны скарб.
У монаспектаклі я разважаю, расказваю тое, што мяне хвалюе, чытаю ўрыўкі з беларускай класічнай літаратуры, спяваю народныя песні. Ён — пра сваё месца ў свеце, пра адносіны з людзьмі, рэчаіснасцю, роднай прыродай, сваім народам. У гэтым выпадку дыдактыка для мяне — навучанне сутнасці, шлях пазнання, дарога да сябе.
— Як працавалася вам з Аляксандрам Марчанкам, рэжысёрам даволі маладым і вядомым прыхільнікам новых форм, сучасных кірункаў у тэатры?
— Мне было цікава. У яго свой погляд, нязвыклы для мяне. Але — цікавы. Наогул, у працы над спектаклем я заўсёды аддаю перавагу рэжысёру, таму, як ён гэта бачыць. Абсалютна няма ў мяне нейкай фанабэрыі, маўляў, лепш за яго ведаю, што і як рабіць. Лічу, каб разам працаваць, рэжысёр і акцёр павінны быць вельмі блізкімі духоўна людзьмі. Інакш ты не будзеш яму верыць і нічога вартага не атрымаецца.
А з Сашам наша супрацоўніцтва пачалося даўно і працягвалася не дзень, не месяц і не два, пра мяне ён многае ведае. Яшчэ да таго як з’явілася ідэя монаспектакля, ён браў у мяне шмат інтэрв’ю, на аснове якіх Дзмітрый Багаслаўскі напісаў п’есу літаральна па маім жыцці. Зрабіў усё хораша і таленавіта, але калі я прачытала, убачыла сваё жыццё збоку, то падумала: відаць, нельга ўсё ж так адкрывацца, дый не хопіць мне мужнасці, каб так шчыра расказаць пра сябе ўсё са сцэны. І — адмовілася ад пастаноўкі. Дасюль адчуваю сябе вінаватай, асабліва перад драматургам, чалавек жа працаваў, твор напісаў. Але інакш я не магла. А праз некаторы час Саша падаў новую ідэю — монаспектакля «Беларусь. Дыдактыка».
— Гэтай працай вы задаволены?
— Вельмі. Канешне, гэта зусім другі спектакль, ён не закранае напрамую маёй біяграфіі, але ўсё роўна ў ім — мая душа, мае адчуванні, перажыванні, думкі. Я таксама дзялюся сваім патаемным і знаходжу яму адгалоскі ў народных песнях, паэзіі, прозе, драматургіі нашых пісьменнікаў, якія таксама адкрываюць нам штосьці сваё, асабістае. Для выканання адбірала тыя творы, якія мне блізкія, кранаюць, грэюць маю душу. Пачынаю з маналога Кастуся Каліноўскага з аднайменнай п’есы Караткевіча: «Вялікі мой народ, зямля мая./Гняздо пакут, змагання і свабоды,/Зямля маіх нябёс, маёй каханай,/ Маіх сяброў, маёй спявучай мовы…/Я толькі што памёр. I ў гэты час/ Аддаў табе, зямля, сябе самога,/Каб ведала, як я цябе люблю».
Здавалася б, такія высокія словы, недасягальна для простага чалавека сказаць гэтак жа ад свайго імя. Але калі паглыбіцца ў тое самае пазнанне самога сябе, у жыццё сваіх бацькоў, дзядоў, зразумееш: ты таксама часцінка сваёй радзімы і, не саромеючыся, смела можаш паўтарыць за Каліноўскім словы пра адданасць сваёй зямлі, пра веліч свайго народа.
— Вы ўзгадалі бацькоў. Што пра іх успаміналася найперш?
— Яшчэ малая была, калі бацьку забралі на фронт і ён загінуў пад Кёнігсбергам. Мама атрымала, як казалі на вёсцы, «ізвяшчэнне», але была ўпэўнена, што ён жывы, спа-дзявалася, што вернецца. Нашу вёску Шпакоўшчына ў Смалявіцкім раёне немцы палілі двойчы. Калі пасля вайны мама пабудавала новую хату, печ склала і запаліла ў ёй першы раз, сказала: цяпер, дзеці, клічце бацьку. Гэта добра запомнілася. Мяне ставілі на зэдлік, бо не даставала, і мы — я, старэйшыя сястра і брат — у комін крычалі: «Татачка, ідзі дадому, мы цябе чакаем!..» Мама казала, што з першым дымам усё абавязкова дойдзе да бацькі, ён нас пачуе і вернецца. Але ж... не вярнуўся. У Смалявічах быў чалавек, які таксама ваяваў, дык расказваў, што бачыў, як бацька падарваўся на мінах…
У час спектакля.
— Не зраблю, відаць, памылкі, калі скажу, што вашы ўспаміны пра маму — гэта перш за ўсё народныя песні, якіх вы ведаеце мноства.
— Сапраўды, у спектаклі я выконваю песні, якія спявала мая матуля, нашы, беларускія, і гэта таксама маё асабістае, патаемнае. Усе, якія ведаю, — ад яе. Ніколі іх спецыяльна не збірала і не запісвала. Проста з дзяцінства чула, як мама спявала — дома, у полі, на святах, вяселлях. Для мяне тое было звычайна — натуральнае наша жыццё. Ніколі не думала, што гэта штосьці дзіўнае, асаблівае. Мама спявала — і я разам з ёй, так і навучылася. Дарэчы, у монаспектаклі, акрамя мяне, спявае выдатны музыкант Дзмітрый Лук’янчык.
Ведаеце, з нашымі народнымі песнямі на фестывалях я бывала ў многіх краінах, і проста неверагодна, як яны там успрымаюцца, як напрамую і адразу ўздзейнічаюць на людзей. Памятаю, у Бельгіі некалькі гадоў таму толькі пачала спяваць — усе пакідалі свае ноўтбукі і разявiлi раты. Слухачы — у палоне. Не ад таго, што я неяк спявала выключна. А ад таго, што спявала, што пачулі. Такі магнетызм у нашым фальклоры, мове. Шкада, што мы іншы раз не ўсведамляем, якое гэта багацце і як яно цікава для людзей, што, карыстаючыся ім, мы можам паказаць сябе і гэта не застанецца незаўважаным. Велізарная сіла прыцягнення. Нейкія таямнічыя, сакральныя рэчы захаваны ў спрадвеку складзеных народам песнях.
Фота Юрыя МАЗАЛЕЎСКАГА
